Cukrzyca u psa – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest cukrzyca u psów?

Cukrzyca (diabetes mellitus – DM) jest chorobą metaboliczną, która przede wszystkim zaburza gospodarkę węglowodanową organizmu. Choroba ta występuje u psów dość często, statystyki podają, że może dotknąć nawet co trzeciego osobnika. Przeczytaj artykuł, żeby się dowiedzieć, jak przebiega cukrzyca u psa, jak się ją diagnozuję oraz jak się leczy pacjenta z cukrzycą.

Fizjologia

Trzustka to gruczoł endokrynny wydzielający enzymy trawienne dla białek, tłuszczów i węglowodanów (funkcja zewnątrzwydzielnicza) oraz regulujący gospodarkę cukrową organizmu poprzez wydzielanie insuliny i glukagonu (funkcja wewnątrzwydzielnicza). Prawidłowo pracująca trzustka wytwarza insulinę m.in. w odpowiedzi na podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemię). Innymi słowy, gdy pies zje, dostarczy do organizmu węglowodany, wzrasta poziom glukozy we krwi i wydzielana jest insulina. Dzieje się tak po to, by obniżyć poziom glukozy we krwi (jej nadmiar jest szkodliwy) i zmagazynować ją w wątrobie. Insulina pozwala wyłapywać glukozę z krwi przez wiele tkanek organizmu – reagujących na insulinę. Główne narządy, na które wpływa, to wątroba, tkanka tłuszczowa, a także mięsnie szkieletowe. Najważniejszym jej zadaniem jest przetworzenie glukozy w formę magazynową, czyli glikogen wątrobowy (glikoneogeneza). Działa to na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego. W drugą stronę, gdy brakuje glukozy w osoczu krwi (zwierzę jest głodne), nie jest wytwarzana insulina, wątroba dostaje sygnał i rozpoczyna proces glukoneogenezy (czyli wytwarzania glukozy np. z peptydów) i glikogenolizy, czyli rozkładu glikogenu do glukozy. Wszystko po to, by nie doprowadzić do hipoglikemii – niedoboru glukozy w organizmie, do stanu, który jest niebezpieczny.

Trzustka zbudowana jest z tak zwanych wysepek (wysp Langenharsa) złożonych m.in. z komórek alfa i beta. To właśnie komórki beta odpowiedzialne są za produkcję insuliny. Wydzielanie i wytwarzanie insuliny tak naprawdę jest procesem złożonym, kierowanym przez wiele układów i hormonów, a funkcje insuliny są wielokierunkowe i do dziś nie są w pełni poznane.

W przebiegu cukrzycy u psa dochodzi do wzrostu ilości glukozy we krwi (hiperglikemii). Rozróżnia się dwa rodzaje cukrzycy: typu 1 i typu 2. W przypadku cukrzycy typu 1 dzieje się tak w wyniku braku w organizmie insuliny endogennej (wytwarzanej przez organizm). W przypadku cukrzycy typu 2 dochodzi do insulinooporności, czyli uniewrażliwienia komórek na działanie insuliny. W obu przypadkach wpływa to bezpośrednio na niezdolność do utrzymania równowagi węglowodanowej, białkowej i tłuszczowej w organizmie.

Etiologia – przyczyny cukrzycy u psów

U psów najczęściej mamy do czynienia z cukrzycą typu 1, czyli cukrzycą insulinozależną (IDDM – insulin independent diabetes mellitus), w której ma miejsce całkowity brak wydzielania insuliny przez komórki beta trzustki, ulegające zanikowi. Dzieje się tak najprawdopodobniej na skutek autoimmunologicznego niszczenia komórek beta. Choroba ma charakter nieodwracalny i w odróżnieniu od cukrzycy występującej u kotów bardzo rzadko ulega remisji. Wyjątkiem może być cukrzyca suk niekastrowanych, powstała w wyniku zaburzeń hormonalnych.

Choroba ma głównie charakter nabyty, a wśród jej przyczyn wymienia się predyspozycje genetyczne, przebyte choroby i zakażenia, otyłość, immunologiczne zapalenie trzustki, inne zapalenia trzustki, zaburzenia hormonalne u suk niekastrowanych.

Wahania poziomu glukozy we krwi (glikemii) są wynikiem hipoinsulinemii, nieodpowiedniego transportu glukozy w organizmie i glukoneogenezy oraz glikogenolizy w wątrobie. U psa rozwija się hiperglikemia, czyli wysoki poziom glukozy we krwi, niedługo później pojawia się cukromocz (czyli obecność glukozy w moczu). Powstaje on, gdy próg nerkowy zostaje przekroczony, a nerki nie mają już zdolności zwrotnego wchłaniania glukozy. Właśnie na tym etapie pojawiają się pierwsze widoczne objawy cukrzycy u psa, czyli częstsze oddawanie moczu i zwiększone pragnienie (nazywane często zespołem PU/PD – poliurii i polidypsji). Na skutek zablokowania ośrodka sytości pojawia się także zwiększone łaknienie. Organizm próbuje się bronić, nie może pobierać glukozy z krwi, więc wykorzystuje tłuszcz jako źródło energii. Innymi słowy – niedobór insuliny powoduje mobilizację tkanki tłuszczowej, przez to wytwarzane są ciała ketonowe, w wyniku czego powstaje cukrzycowa kwasica ketonowa (DKA). Jest to poważne powikłanie cukrzycowe, zagrażające życiu psa. Wpływa ono bezpośrednio na odwodnienie psa, zaburzoną równowagę kwasowo-zasadową i elektrolitową organizmu, otępienie, a następnie wstrząs i śmierć zwierzęcia. Czas od wystąpienia pierwszych objawów choroby do rozwinięcia cukrzycowej kwasicy ketonowej jest zmienny i wynosi od kilku dni do kilku tygodni.

U psów rzadkością jest postać młodzieńczej cukrzycy (diagnozowanej u szczeniąt poniżej 1. roku życia). W tym przypadku postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne jest analogiczne jak w IDDM. Cukrzyca insulinoniezależna, czyli typu 2 (NIDDM – non insulin dependent diabetes mellitus), która z reguły występuje u kotów, jest bardzo rzadko diagnozowaną formą tej choroby u psów.

Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy u psów:

• Brak kastracji u suki – najczęściej choroba pojawia się w międzyrujowym okresie cyklu płciowego suk, na skutek zwiększonej produkcji progesteronu, który działa antagonistycznie do insuliny, powodując hiperglikemię.
• Genetyczne skłonności do rozwoju autoimmunologicznego zapalenia trzustki.
• Stosowanie leków z grupy glikokortykosteroidów czy progestagenów (leków hormonalnych/antykoncepcyjnych dla suk), szczególnie tych o przedłużonym działaniu.

Jakie psy najczęściej chorują?

Cukrzyca najczęściej diagnozowana jest u psów w średnim wieku, między 4. a 14. rokiem życia. Największą grupę psich pacjentów stanowią osobniki powyżej 7 lat. Przede wszystkim są to niekastrowane suki, ale statystyki podają, że generalnie suczki chorują dwukrotnie częściej niż samce (nawet wykastrowane).

Rasy z predyspozycjami do wystąpienia cukrzycy:

• szpic wilczy,
• yorkshire terrier,
• sznaucer miniaturowy,
• sznaucer średni,
• bichon frise,
• szpice,
• pudel miniaturowy,
• pudel toy,
• samojed,
• lhasa apso,
• foskterier,
• cairn terrier,
• terier tybetański,
• jamniki,
• beagle.

Cukrzyca u psa – objawy

Istnieje wiele symptomów, które mogą być dla opiekunów alarmujące. Nie zawsze muszą wystąpić wszystkie. Jak w każdej chorobie – ważne jest, by znać zwyczaje oraz ogólny stan zdrowia psa, by z łatwością wychwycić pierwsze sygnały, które odbiegają od normy. Więc co się dzieje z psem chorym na cukrzycę? Do objawów cukrzycy u psa zaliczamy:

• zwiększone pragnienie (polidypsję),
• wielomocz (poliurię),
• zwiększony lub nadmierny apetyt – brak poczucia sytości (polifagię),
• utratę wagi (tu uwaga: często psy otyłe chorują na cukrzycę, jednak w zaawansowanej fazie choroby zaczynają tracić masę ciała),
• apatię,
• wymioty,
• omdlenia, utraty przytomności,
• nieprzyjemny, kwaśny zapach z pyska,
• odwodnienie,
• pogorszenie jakości sierści i skóry – suchość skóry, matowienie i łamliwość włosów,
• zaćmę cukrzycową,
• powiększenie wątroby (hepatomegalię).

Objawy choroby zależą przede wszystkim od tego, jak bardzo cukrzyca jest zaawansowana, ile trwa i jakie procesy rozwinęły się w organizmie. Nierzadko pierwsze objawy cukrzycy są niewielkie, przez co bywają ignorowane przez opiekuna. Nadmierne pragnienie i zwiększone oddawanie moczu pojawiają się wraz z pojawieniem się cukromoczu. Podobnie nagła utrata wzroku, spowodowana zaćmą, nie następuje w pierwszych dniach choroby. Na przestrzeni czasu zwiększony poziom glukozy w osoczu krwi powoduje zwiększony jej poziom w cieczy wodnistej oka, a następnie w soczewce. Tam glukoza przekształca się w sorbitol, który na zasadzie osmozy wprowadza wodę do wnętrza soczewki. To powoduje jej zmętnienie.

Pacjenci z rozwiniętą kwasicą ketonową czują się naprawdę źle i będą prezentować prawie wszystkie objawy choroby. Wymagają jak najszybszej interwencji lekarskiej z powodu zagrożenia życia.

Diagnostyka, czyli jak rozpoznać cukrzycę u psa

Podstawą są badania biochemiczne surowicy krwi. Stwierdza się podwyższony poziom glukozy (>200 mg/dl) oraz często wzrost cholesterolu, ALT (ALAT-u) i ALP (fosfatazy zasadowej). Przy kwasicy ketonowej ponadto można zauważyć zaburzenia w jonogramie oraz wzrost poziomu kreatyniny i mocznika. Zaleca się wykonanie morfologii, a także badania lipazy specyficznej dla psa.

W moczu zazwyczaj stwierdza się cukromocz. Dodatkowo w badaniu ogólnym moczu można zauważyć obecność ciał ketonowych (ketonuria), krwiomocz i białkomocz, a także inne zmienione parametry świadczące o infekcji pęcherza moczowego. Jest to bardzo częste powikłanie stwierdzane wraz z rozpoznaniem cukrzycy u psa.

Jednym z najważniejszych badań potwierdzających wstępną diagnozę cukrzycy jest sprawdzenie poziomu fruktozaminy. Jest to glikozylowane białko surowicy, które jest stabilne i odzwierciedla średni poziom glukozy z ostatnich 3 tygodni.

Zalecane jest także badanie USG jamy brzusznej w celu wykluczenia zapalenia trzustki, oceny wątroby oraz wykluczenia zmian rozrostowych.

Cukrzyca u psa – leczenie

Leczenie cukrzycy u psa opiera się na:

• leczeniu insuliną (insulinoterapii),
• diecie dobranej indywidualnie do pacjenta,
• zmniejszeniu masy ciała, czyli odchudzaniu, u psów otyłych,
• regularnej i stałej aktywności fizycznej,
• zapobieganiu i leczeniu każdej współistniejącej choroby,
• przy pojawieniu się cukrzycowej kwasicy ketonowej konieczna jest intensywna terapia,
• przy pojawieniu się zaćmy cukrzycowej możliwe jest chirurgiczne usunięcie soczewki, by przywrócić psu wzrok.
• u suk niekastrowanych konieczna jest kastracja w celu stabilizacji leczenia cukrzycy.

Cukrzyca insulinozależna wiąże się z dużymi trudnościami w kontrolowaniu glikemii tylko dietą lub doustnymi środkami obniżającymi poziom glukozy we krwi. Zawsze wymaga podawania egzogennej insuliny. Konieczne jest więc wprowadzenie insulinoterapii i ciągłego monitoringu psiego pacjenta. Nie ma co ukrywać, jest to jedna z najbardziej wymagających dla opiekuna zwierzęcia chorób. Trzeba jasno powiedzieć, że pies do końca życia będzie potrzebował regularnego podawania leków, kontroli diety (tego, co i kiedy je), a także pomiarów poziomu glukozy we krwi i w moczu (wykonywane są one w domu) oraz licznych kontroli w gabinecie weterynaryjnym. Wymaga to nie tylko czasu, ale też edukacji właściciela na temat cukrzycy, hipoglikemii i hiperglikemii. Musi on poznać podstawy choroby, wiedzieć, na co zwracać uwagę i co powinno go zaniepokoić w zachowaniu psa. To nie choroba, w której dajemy leki i zwierzę jest już wyleczone. To choroba o charakterze zmiennym, w której każda drobna rzecz (infekcja, spadek apetytu, większy wysiłek fizyczny etc.) ma wpływ na poziom glukozy we krwi, a zatem na zdrowie i życie psa. Leczenie i monitoring cukrzycy u psa do końca jego życia wiąże się z koniecznością zmiany trybu życia całej rodziny, a także wymaga większych nakładów finansowych, co bywa niekiedy dużą trudnością. Muszę tutaj dodać, że spora część opiekunów psów cukrzyków naprawdę daje radę i staje się biegła w tematach cukrzycy, wykonuje samodzielnie pomiary glukozy, a podawanie codziennych zastrzyków staje się błahostką. Rodziny wraz z psimi pacjentami stanowią zgrany i niezastąpiony zespół. Nie ma się więc czego bać, zawsze trzeba próbować, a o wszystkich wątpliwościach szczerze rozmawiać z lekarzem weterynarii.

Insulinoterapia

Najważniejszym krokiem w leczeniu objawów choroby jest isulinoterapia. Podawanie insuliny ma na celu wyrównanie poziomu glukozy we krwi. U psów stosuje się egzogenną insulinę o średniej długości działania (typ lente) w formie iniekcji podskórnych. Dawkę dobiera się według masy ciała psa i podaje się ją co 12 lub co 24 godziny. Lekarz weterynarii szkoli opiekunów z zakresu wstrzykiwania insuliny psu.

Czytaj więcej: Insulinoterapia u psa

Hipoglikemia u psa – objawy i zagrożenia

Stan hipoglikemii charakteryzuje się zbyt niską wartością glukozy we krwi – to najczęstsze powikłanie w leczeniu psa cukrzyka insuliną. To niebezpieczny stan, który zagraża życiu psa. W hipoglikemii wartość glukozy sięga <80 mg/dl. Jeśli w badaniu glukozy w domu pojawi się taki wynik, niezwłocznie powinniśmy udać się z psem do kliniki weterynaryjnej.

Czytaj więcej: Hipoglikemia u psa – objawy i zagrożenia

Jak opiekować się psem cukrzykiem i na co należy uważać?

Odpowiednia dieta dla psa z cukrzycą

Żywienie to najprawdopodobniej najważniejszy aspekt terapii cukrzycy zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Podstawą są stałe i regularne posiłki. Ten sam skład, ta sama ilość i objętość każdej porcji. Zawsze te same pory posiłków, w ścisłej korelacji z podaniem insuliny.

Jaka karma dla psa cukrzyka?

Zaleca się, by karma dla psów zawierała sporą ilość cukrów złożonych, w tym włókna złożonego (nierozpuszczalnego). W składzie powinniśmy unikać cukrów prostych, które są łatwo przyswajalne i powodują szybki wzrost poziomu glukozy we krwi. Zadaniem włókna złożonego jest spowolnienie procesów trawienia i wchłaniania, dzięki czemu reguluje ono poposiłkowy wzrost poziomu glukozy we krwi. Zbilansowana dieta powinna zawierać włókna łatwostrawne, zmniejszoną ilość tłuszczu oraz odpowiednią ilość łatwo przyswajalnego białka. Powinna również bazować na produktach o niskim indeksie glikemicznym.

W sprzedaży dostępne są gotowe karmy weterynaryjne przeznaczone dla psów cukrzyków, tzw. karmy diabetyczne. Charakterystyczne dla takiej karmy są wspomniane wyżej cechy: obniżona zawartość cukrów prostych, zwiększona ilość białka i włókna rozpuszczalnego. Pozwala to na ustabilizowanie stężenia glukozy we krwi, ale też na obniżenie masy ciała. Psy, których organizmy zostały wyniszczone chorobą (np. z powodu braku leczenia), powinny otrzymywać karmę wysokoenergetyczną o niskiej zawartości włókna, by przyspieszyć proces rekonwalescencji.

Bezwzględnie powinniśmy przestrzegać zasady, by dostarczać psu dokładnie taką samą liczbę kalorii rano i wieczorem, bez podjadania w ciągu dnia. Dokarmianie jakimikolwiek przysmakami poza posiłkami jest niedozwolone. Dlatego zazwyczaj największym wyzwaniem w terapii chorego psa jest zmiana dotychczasowych nawyków żywieniowych.

Psy otyłe powinny osiągnąć idealną masę ciała w ciągu 2-4 miesięcy, dlatego też ich dieta powinna mieć dodatkowo obniżoną kaloryczność. Warto tu podkreślić, że u takich psów insulinoterapia jest utrudniona i trudno w ich przypadku szybko ustabilizować cukrzycę.

Dobranie odpowiedniej diety – czy to komercyjnej karmy niskotłuszczowej mokrej, suchej, diety BARF, przygotowywanie posiłków w domu, czy też stosowanie suplementów diety – zawsze powinno być konsultowane z lekarzem weterynarii, a najlepiej z dietetykiem weterynaryjnym.

Nie ma jednej idealnej diety, która sprawdzi się u wszystkich psów cukrzyków. Należy ją dobrać indywidualnie, w zależności od tego, jaki jest stopień zaawansowania cukrzycy, czy pies jest otyły, czy ma kacheksję, czy współwystępują inne choroby (np. zapalenie trzustki), a także od kondycji organizmu. Wybrana wstępnie dieta może okazać się zła – stolce mogą być zbyt twarde, mogą się pojawić zaparcia (szczególnie przy dużej zawartości włókna w diecie), a nawet mogą rozwinąć się objawy hipoglikemi. Dlatego należy być w stałym kontakcie z lekarzem lub dietetykiem. Podobnie jak insulinoterapia, dobranie odpowiedniej diety wymaga czasu.

Aktywność fizyczna

Jest ona szczególnie istotna u psów otyłych. Jednak nie tylko ich opiekunowie powinni zadbać o odpowiedni poziom ruchu. Aktywność fizyczna pozwala także kontrolować poziom glukozy we krwi i zmniejsza oporność na insulinę powodowaną otyłością. Wpływa bezpośrednio na lepsze ukrwienie tkanek, a co za tym idzie na lepsze uwalnianie i rozprowadzanie insuliny z miejsca wkłucia po całym organizmie. Nieregularny i wyczerpujący wysiłek jest najczęściej przyczyną hipoglikemii i bezpośrednim zagrożeniem życia psa.

Wykrywanie i leczenie chorób współistniejących

Ważne jest wyleczenie lub odpowiednia terapia wszelkich współtowarzyszących chorób i infekcji. Wynika to z faktu, że na wrażliwość insulinową tkanek mają wpływ zarówno inne choroby, jak i leki o działaniu antagonistycznym do insuliny. Powstaje tak zwana oporność insulinowa, która utrudnia leczenie cukrzycy. Może być ona spowodowana każdym zapaleniem, zaburzeniami hormonalnymi, chorobami nowotworowymi czy autoimmunologicznymi.

Czy można wyleczyć cukrzycę u psa?

Zupełne wyleczenie psów z cukrzycy nie jest możliwe. Wyjątkiem są suki niekastrowane, o czym wcześniej wspominałam. Zabieg kastracji, szczególnie we wczesnej fazie choroby, może zupełnie wyeliminować problem cukrzycy.

Nieleczona cukrzyca u psa

Nieleczona cukrzyca prowadzi do rozwoju cukrzycowej kwasicy ketonowej i wyniszczenia organizmu psa. Utrzymująca się kwasica oraz hiperglikemia prowadzą do niewydolności wielonarządowej i śmierci psa.

Powikłania cukrzycy u psa

Do najczęstszych powikłań cukrzycy u psów zaliczają się:

• zaćma cukrzycowa – przy przewlekłej cukrzycy,
• zakażenia bakteryjne, szczególnie układu moczowego,
• zapalenie trzustki,
• cukrzycowa kwasica ketonowa (DKA),
• nieketonowy hiperglikemiczny zespół hipermolalny (HHNK),
• stłuszczenie wątroby,
• jatrogenna hipoglikemia (w wyniki zbyt dużej dawki egzogennej insuliny),
• utrzymujący się wielomocz oraz wzmożone pragnienie,
• spadek masy ciała.

Do rzadkich powikłań cukrzycy zaliczamy:

• neuropatię obwodową (zaburzenie neurologiczne),
• nefropatię kłębuszkową (chorobę nerek),
• retinopatię (chorobę siatkówki),
• niewydolność zewnątrzwydzielniczą trzustki,
• atonię żołądka,
• biegunkę cukrzycową,
• choroby skóry.

Cukrzyca u psa – rokowania

Niestety cukrzyca wpływa negatywnie na długość życia psa. Jednak obecnie, przy regularnych kontrolach, dobrym leczeniu i monitoringu pacjenta, jesteśmy w stanie zapewnić psu naprawdę komfortowe życie.

Profilaktyka cukrzycy

W niektórych przypadkach, szczególnie u psów z predyspozycjami rasowymi czy genetycznymi, nie można mówić o profilaktyce cukrzycy. Jednak są pewne kwestie, o których należy szczególnie pamiętać w przypadku każdego psa.

Przede wszystkim profilaktyka otyłości to profilaktyka cukrzycy! Każdy otyły pacjent jest bardziej predysponowany do rozwoju choroby. Odpowiednia dieta, posiłki zbilansowane tak, by nie zawierały zbyt dużo węglowodanów – to podstawa. Następnie ruch – regularny! Suki powinny być kastrowane. Pamiętajmy, że to nie tylko jedna z metod antykoncepcji, ale także profilaktyka rozwoju cukrzycy. Co więcej, nie powinniśmy decydować się na podawanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych czy przerywających cieczkę, a podawanie leków sterydowych (szczególnie długo działających) należy ograniczać do minimum.

Małgorzata Glema, lekarz weterynarii