Zatwardzenie u psa – czym jest, jakie są przyczyny zaparć u psów i jak sobie z nim radzić

Zatwardzenie, zaparcie, obstrukcja lub po prostu problem z wydalaniem stolca nie należą wśród psów do rzadkości. Przyczyn takiego stanu może być wiele, od prostych błędów żywieniowych po poważniejsze problemy zdrowotne. Jak pomóc psu z zaparciem? Co robić gdy pies nie może zrobić kupy i kiedy należy udać się do lekarza weterynarii – dowiesz się z tego artykułu.

Fizjologia u psa – jak wygląda prawidłowe wypróżnianie pupila

Okrężnica to odcinek jelita grubego odpowiedzialny za wchłanianie wody i elektrolitów w układzie pokarmowym psa. W tym odcinku ruchy perystaltyczne i skurcze jelit mieszają treści pokarmowe, dlatego nierzadko nazywane są „ruchami masowymi” jelit. Sprzyja to wchłanianiu wody i formowaniu się mas kałowych. Okrężnica to także chwilowy magazyn mas kałowych, które wkrótce zostają wydalone. Spowolnione już ruchy jelit delikatnie przepychają owe masy w kierunku prostnicy. W tym odcinku jelita zostaje pobudzony odruch defekacji, czyli wydalania stolca. Jest to złożony proces, w którym bierze udział układ nerwowy, w tym przede wszystkim układ przywspółczulny. Dlatego też, gdy zwierzę fizjologicznie ma potrzebę oddania stolca, może wstrzymać i świadomie kontrolować wydalanie kału (poczekać do chwili wyjścia na spacer).

Ilość wypróżnień u zdrowego psa

Fizjologicznie pies powinien wydalać przynajmniej jeden stolec na dzień. W niektórych przypadkach trzy, a nawet cztery stolce będą nadal zgodne z fizjologią – dzieje się tak szczególnie u psów aktywnych i ruchliwych. Prawidłowy stolec powinien być uformowany, zwarty i wilgotny, o brązowym i połyskliwym kolorze.

Zapobieganie powstawaniu zaparć u psów

By praca jelit była prawidłowa, potrzeba zbilansowanego żywienia, które zapewni psu odpowiednią ilość włókna pokarmowego, czyli błonnika w diecie. Optymalna jego zawartość dla psów wynosi 3-7% suchej masy karmy. Włókno w diecie przede wszystkim rozmiękcza kał w jelitach i sprzyja perystaltyce jelit. Ponadto, by pies prawidłowo oddawał stolec, potrzebuje do tego odpowiednich warunków. Powinien mieć zapewnione odpowiednie miejsce i odpowiednią ilość czasu, nie powinien być pospieszany. Często niezbędny jest spacer poza terenem jego przebywania czy pójście na ulubiony trawnik. I przede wszystkim potrzebna jest regularna aktywność fizyczna, czyli ruch, który pobudza i reguluje pracę jelit.

Czym jest zaparcie u psa i jakie są pierwsze objawy

Zaparcie to ogólna nazwa zalegania treści kałowych w prostnicy i trudności z wydalaniem stolca. Każda sytuacja, która prowadzi do zatrzymania mas kałowych i nadmiernego wchłaniania wody, prowadzi do zaparcia. Wśród najczęstszych przyczyn zaparć wymienia się błędy żywieniowe – podawanie psu kości czy najedzenie piachu przez psa. U starszych, niewykastrowanych samców nierzadko problemy z oddawaniem kału powstają w wyniku powiększenia prostaty. Zaparcia mogą także pojawić się w wyniku chorób neurologicznych, ortopedycznych, w przebiegu odwodnienia chociażby przy gorączce czy w trakcie przyjmowania niektórych leków.

Przede wszystkim pierwszą oznaką zaparcia jest dłuższe oddawanie kału. A także takie, gdy pies drepcze co chwilkę i nie może się prawidłowo wypróżnić za jednym razem, tylko oddaje kał po kilku próbach. Także zmniejszenie częstotliwości defekacji w ciągu dnia już jest oznaką, że coś jest na rzeczy. Podobnie zmiana konsystencji stolca. Pojawienie się bardziej zbitych fragmentów, suchych czy twardych kulek kału powinno być powodem do niepokoju.

Najczęstsze przyczyny zatwardzenia u psa

To po prostu długo trwające zaparcie. Prowadzi ono do zalegania mas kałowych w obrębie całego jelita grubego. Często potocznie na zaparcie mówimy zatwardzenie, wiele osób stosuje także te nazwy wymiennie.

Przyczyny zaparcia u psów:

• nieprawidłowa dieta:
  • za mało włókna w diecie (błonnika),
  • nadmierne karmienie kośćmi, chrząstkami,
  • najedzenie się piachu/żwiru,
  • nadmierna ilość połkniętej sierści,
• brak regularnych spacerów i ruchu,
• brak odpowiedniego miejsca do defekacji,
• niedrożność okrężnicy powstała w wyniku:
  • ciała obcego,
  • nowotworu,
  • przepukliny kroczowej,
• odwodnienie spowodowane inną chorobą (np. przy gorączce, przegrzaniu),
• ucisk na okrężnicę w wyniku:
  • złamania miednicy,
  • powiększenia prostaty (gruczołu krokowego),
  • nowotworu,
  • choroby kręgosłupa, jak: zrośnięcie kręgów, spondyloza, zmiany zwyrodnieniowe,
• choroby neurologiczne:
  • uraz nerwów,
  • zespół okrężnicy olbrzymiej,
  • choroby rdzenia kręgowego, szczególnie w odcinku lędźwiowo-krzyżowym,
• zapalenie gruczołów (zatok) okołoodbytowych,
• choroby pasożytnicze,
• zwężenie odbytu,
• choroby tarczycy – niedoczynności,
• choroby przytarczyc – nadczynność,
• po podaniu leków przeciwdrgawkowych, przeciwbólowych (opioidów),
• przy suplementacji żelazem,
• po znieczuleniu ogólnym czy sedacji,
• problemy behawioralne.

Objawy zatwardzenia u psa

Zwierzęta z zaawansowanym zaparciem nie mogą w ogóle wydalić kału, czyli najbardziej niepokojącym objawem jest po prostu brak defekacji przez przynajmniej jedną dobę. Nagromadzenie dużej ilości mas kałowych w jelicie grubym może doprowadzić do zaburzenia perystaltyki tej części jelita i jego „rozciągnięcia”. W wyniku tego powstaje okrężnica olbrzymia, czyli rozszerzenie ostatniego odcinka jelit, który ma istotnie zmniejszoną motorykę. Można takie jelito porównać z pojemnikiem na kał, w którym to kał po prostu zalega. Fizjologicznie ten odcinek powinien przecież pracować, by zwierzę mogło wydalić kał. W tej sytuacji jelita nie pracują i mimo próby wydalenia mas kałowych przez zwierzę jest ono nieudane. Gdy taka sytuacja się przedłuża, może dojść do powstania nieodwracalnych zmian w obrębie jelit, nazywanych zespołem okrężnicy olbrzymiej. Dodatkowo bakterie będące naturalną florą jelitową, patologicznie namnażają się. W wyniku tego dochodzi do zapalenia ściany jelit, a wytwarzane przez bakterie toksyny potęgują zły stan psa. Nierzadko dochodzi także do fermentacji resztek pokarmowych w jelitach i powstawania wzdęć. W wyniku zatrzymania kału psa zaczyna mocno boleć jama brzuszna. Mogą się także pojawić wymioty, brak apetytu, osłabienie i odwodnienie. Utrzymujące się przez dłuższy czas zatwardzenie potęguje stan zapalny jelit, w konsekwencji czego może dojść do ścieńczenia ich ściany, a nawet martwicy i perforacji. Jest to bezpośrednie zagrożenie życia psa, który wymaga poważnego zabiegu chirurgicznego.

Podsumowując, do najczęstszych objawów zaparć należą:

• trudności z oddawaniem stolca,
• brak stolca przez dobę,
• parcie na kał,
• ból i dyskomfort przy defekacji,
• wydalanie małych porcji stolca,
• wymioty,
• wzdęcia i gazy,
• gorączka,
• ból jamy brzusznej,
• brak apetytu,
• osłabienie, apatia,
• postępujące odwodnienie,
• biegunka paradoksalna – niewielka ilość wodnistej i luźnej treści kałowej przedostaje się, omijając zlepione masy kałowe.

Diagnostyka zaparcia u psa – jak zdiagnozować zatwardzenie u pupila

Podstawą postawienia diagnozy jest wywiad kliniczny z właścicielem psa oraz badanie kliniczne pacjenta. Już palpacyjnie jesteśmy w stanie wyczuć zalegające treści w jelitach, określić stopień bólu jamy brzusznej oraz stopień odwodnienia. Lekarz weterynarii powinien także obejrzeć okolice odbytu, ocenić gruczoły okołoodbytowe oraz zbadać per rectum pacjenta. Istotnym badaniem, pokazującym stopień zaawansowania zatwardzenia, jest badanie RTG jamy brzusznej w projekcji bocznej. Pozwala to także na wykluczenie niektórych chorób, np. złamania miednicy czy urazów kręgosłupa.

W zależności od stanu pacjenta, długości trwania zaparcia, stopnia odwodnienia oraz przyczyny zaparcia decyduje się o dalszych badaniach diagnostycznych. Obejmują one przede wszystkim badanie krwi takie jak morfologia i badanie biochemiczne podstawowych parametrów, badanie kału czy badanie moczu.

Badanie obrazowe takie jak USG jamy brzusznej czy bardziej sprecyzowane badanie jak kolonoskopia możliwe są tylko po wykonaniu lewatywy u pacjenta, czyli po usunięciu zalegających mas kałowych z jelita grubego.

Leczenie zaparć u psów – jak poradzić sobie z zatwardzeniem czworonoga

Leczenie, jak można się domyślać, zależy od stanu zwierzaka oraz przyczyny zaparcia. Przede wszystkim najważniejsze jest nawodnienie pacjenta oraz zapewnienie równowagi wodnej i elektrolitowej organizmu. Konieczne niekiedy jest podanie psu leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i rozkurczowych. Jeśli nie ma przeciwwskazań, można także podać leki przyspieszające motorykę jelita grubego, czyli leki prokinetyczne. Podając te leki np. przy zalęgających w przewodzie pokarmowym kościach, można doprowadzić do nieodwracalnych zmian w jelitach i pogorszenia stanu pacjenta. Dlatego o wszystkim decyduje lekarz. Jak wspomniałam, najważniejsze jest nawodnienie pacjenta, bez tego leki nie pomogą.

Jeśli jest taka możliwość, to warto, badając per rectum, usunąć zalegające masy kałowe. W niektórych przypadkach lekarz może zdecydować o podaniu czopka glicerynowego czy mikrowlewki doodbytniczej.

Lewatywa u psa

Lewatywa doodbytnicza jest kolejną procedurą, którą należy wykonać, jeśli zwierzę, mimo zastosowanej terapii, nadal nie oddaje stolca. Są jednak sytuacje, kiedy jest ona przeciwwskazana (ciała obce, uraz miednicy, perforacja jelita etc.). Można ją także wykonać tylko wtedy, gdy wiemy, że kał nie jest mocno zapieczony, a pacjent jest nawodniony i stabilny. Lewatywę jelita grubego stosujemy u psów w sedacji, czyli lekkim znieczuleniu. Jest to na tyle nieprzyjemny i bolesny zabieg, że zwierzę musi być uspokojone. Oczywiście są sytuacje, gdy pies pozwoli sobie na wykonanie lewatywy bez sedacji, jednak są to pojedyncze przypadki; najczęściej jest to po prostu wprowadzenie małym cewnikiem niewielkiej ilości specjalnej mieszanki płynów w celu rozmiękczenia mas kałowych.

Wspomaganie farmakologiczne

W niektórych przypadkach potrzebnych jest kilka dni hospitalizacji, podanie dożylnie płynów, leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych czy rozkurczowych lub przyspieszających motorykę przewodu pokarmowego. Niekiedy konieczne są antybiotyki, szczególnie przy zaparciu trwającym przynajmniej kilka dni. Jeśli obecne są gazy i wzmożona jest fermentacja w jelitach, warto podać leki gazopędne.

Pamiętaj że przy problemach z wypróżnianiem należy skonsultować się z weterynarzem przed podaniem leków na własną rękę

Dieta psa z zatwardzeniem

Istotne jest także przywrócenie apetytu u psa. Ważne jest tutaj racjonalne żywienie. Przede wszystkim pies nie może się objadać, gdyż zalegające, nowe resztki pokarmowe mogą ulegać szybszej fermentacji i przyczyniać się do powstawania wzdęć i pogorszenia stanu psa. Zatem pies powinien dostawać małe ilości odpowiedniego, bogatego w błonnik oraz prebiotyki pożywienia. W takim przypadku dodatek włókna pokarmowego, ale w odpowiedniej ilości, jest kluczowy. Warto wiedzieć, że włókno pokarmowe, czyli węglowodany (polisacharydy), nie ulega trawieniu w przewodzie pokarmowym. Wyróżnia się włókna rozpuszczalne, które nadają konsystencję kleiku, oraz nierozpuszczalne. Głównym ich zadaniem jest ściągnięcie wody do kału, dzięki czemu staje się on bardziej miękki, oraz pobudzenie pracy jelit. Jednak zbyt duża ilość włókna w diecie może ograniczyć wchłanianie substancji odżywczych czy wody. Co więcej, przedawkowane mogą także za bardzo przyspieszyć motorykę, wywołać biegunkę, dyskomfort i ból. Ponadto niektóre włókna pokarmowe w przewodzie pokarmowym ulegają fermentacji, dlatego powinniśmy wybierać takie, które poddają się jej jak najmniej. Co więcej, aby wszystko „zadziałało” i przyczyniło się do powrotu prawidłowej defekacji, pacjent musi być dobrze nawodniony. Dlatego też dawkę oraz ilość powinien ustalić lekarz weterynarii. Niekiedy dodatek mielonej babki płesznik czy kleiku z siemienia lnianego szybko rozwiązuje problem. Dostępne są również gotowe mieszanki włókna pokarmowego w odpowiednim stosunku: tego rozpuszczalnego do nierozpuszczalnego. U pacjentów chorujących przewlekle to właśnie dodatek takich preparatów, dobranych indywidualnie do pacjenta, najczęściej rozwiązuje problem.

Leki przeczyszczające na zaparcie u psa

Na niewielkiego stopnia zatwardzenie, na odklinowanie uwięźniętego stolca, ale także przy stosowaniu przewlekłym – przede wszystkim podaje się substancje o działaniu przeczyszczającym, czyli takie, które zmiękczają kał. Laktuloza dobrze sprawdza się u zwierząt w przypadku zaparć. Trzeba pamiętać, że ściąga ona wodę (z organizmu do kału), powodując rozluźnienie i upłynnienie kału. Gdy pies jest mocno odwodniony, jej działanie będzie ograniczone i spotęguje odwodnienie. Ponadto sprzyja ona fermentacji w jelicie i może powodować powstanie wzdęć i bolesności w jamie brzusznej. Dawka laktulozy dla psa: do 400 mg/kg masy ciała w ciągu całej doby. Najczęściej dawkę tę dzielimy na 3 razy. U ludzi dobrze sprawdzają się makrogole (PEG – glikol polietylenowy), które działają podobnie jak laktuloza (także są lekami osmotycznie czynnymi), ale nie dają skutków ubocznych takich jak wzdęcia czy bóle brzucha. Zarówno makrogole, jak i laktuloza sprzyjają częstszym wypróżnieniom. Mało jednak jest produktów zawierających PEG przeznaczonych do stosowania u psów.

Przy niewielkich zaparciach z powodzeniem mogą być także stosowane środki poślizgowe takie jak ciekła parafina (olej parafinowy), ale w niektórych sytuacjach nie jest ona wskazana.

Wszelkie prebiotyki oraz probiotyki także są zalecane przy zaparciach, by przywrócić prawidłowy mikrobiom jelitowy, odpowiedzialny za odporność całego organizmu.

Niekiedy konieczne jest odrobaczenie pacjenta.

Domowe sposoby na zatwardzenie u psa

Jeśli zauważyłeś zaparcie u swojego psa, nie ma on żadnych innych niepokojących objawów, nie uległ żadnemu wypadkowi, to po pierwsze zastosuj u niego głodówkę przez 24 godziny. Podawaj mu do picia tylko wodę, najlepiej z elektrolitami. Pamiętaj że bardzo ważne jest aby pupil miał swobodny stały dostęp do świeżej wody. Możesz także ugotować zupkę czy rosół – podać sam wywar. Ważne, by była to płynna treść, by nawodnić psa. Możesz z powodzeniem zastosować laktulozę – jest dostępny bezpieczny syrop z laktulozą, w który możesz się zaopatrzyć w gabinecie weterynaryjnym. Pamiętaj o dobraniu odpowiedniej dawki wg wagi psa, by nie doprowadzić do biegunki, wzdęć i bolesności jamy brzusznej. Możesz także zastosować substancje poślizgowe takie jak olej parafinowy lub po prostu oliwę z oliwek czy tran. Fajnym i prostym sposobem jest podanie kleiku z siemienia lnianego (takiego gluta). Pamiętaj, by nie podawać samych nasion, gdyż mogą one zaszkodzić. Siemię lniane działa nie tylko poślizgowo, ale ochrania także błonę śluzową żołądka i jelit. Wyjdź z psem na dłuższy spacer kilka razy w ciągu dnia. Daj mu czas na załatwienie swoich potrzeb. Możesz także wykonać masaż brzuszka, w szczególności w okolicy tyłobrzusza po prawej stronie.

Kiedy udać się do weterynarza z psem

Jeśli zaparcie będzie nadal się utrzymywać (dłużej niż 1-2 doby), koniecznie udaj się do lekarza weterynarii!

Nieprawdą jest, że pierwsze, co należy wykonać, to lewatywa! Takim działaniem możemy wręcz zaszkodzić psu, nieświadomie powodując perforację jelit. Ruszając suchy, zbity, przylegający do jelit kał, można naprawdę wyrządzić psu krzywdę, dlatego pod żadnym pozorem nie wolno wykonywać lewatywy na własną rękę w domu! W niektórych przypadkach dopuszczalne jest zastosowanie mikrowlewki czy czopka glicerynowego.

Podawanie psu mleka, co niektórzy uznają ze dobrą domową metodę, nie jest polecane. Przy poważnym zaparciu doprowadzi tylko do wzdęcia i pogorszenia stanu psa.

Podsumowanie

Przyczyn zaparć może być naprawdę wiele. Najczęściej okazuje się, że pies po prostu zjadł coś ze stołu, na spacerze czy ze śmietnika. Im szybciej będzie zdiagnozowany, tym szybciej wróci do zdrowia. Najważniejsze jest niedoprowadzanie do przewlekłego zaparcia, które może powodować nieodwracalne zmiany w jelitach.

W przypadku psów mających problemy z przewlekłymi zaparciami konieczna jest pełna diagnostyka, by dojść do przyczyny tego stanu, a także odpowiednie postępowanie z pacjentem. Stosuje się dietę bogatą we włókno pokarmowe oraz dobiera odpowiednie do stanu pacjenta środki poślizgowe i preparaty przeczyszczające.

Temat kupy, jak widać, jest niezwykle ważny, dlatego nigdy nie wolno lekceważyć tego problemu. Zawsze powinniśmy bacznie przyglądać się psu na spacerze. Biegunkę u psa zauważymy dość szybko, ale przewlekły problem zaparć może być przez dłuższy czas pomijany.

Czytaj więcej: Biegunka u psa

Przypominam, że jeśli nie jesteśmy do końca pewni, czy stolec jest prawidłowy, czy jednak nie jest za twardy, czy defekacja nie jest zbyt długa, a może jednak jest prawidłowa – najlepiej zrobić zdjęcie/nagrać filmik. To bardzo ułatwia pracę lekarza weterynarii i podjęcie decyzji o ewentualnej diagnostyce.

lek. weterynarii Małgorzata Glema