Świerzb u kota

Mimo powszechnego stosowania środków do zwalczania ektopasożytów u psów i kotów, popularnie nazywanych preparatami „na kleszcze”, nadal dość często słyszymy o kocim świerzbie. Problem ten diagnozowany jest szczególnie u młodych kociąt. O jakim dokładnie pasożycie tutaj mowa, z czym wiąże się jego obecność, jakie są objawy i przede wszystkim – jak go leczyć i czy zagraża zdrowiu człowieka – dowiecie się z poniższego artykułu.

Czym są świerzbowce?

Świerzbowiec to mały ektopasożyt bytujący na powłokach ciała zarówno zwierząt, jak i ludzi. Należy on do stawonogów, do gromady pajęczaków, a dokładnie roztoczy. Ma około 3 mm i jest trudno widoczny dla gołego oka, co utrudnia jego szybkie rozpoznanie. U świerzbowców samica i samiec różnią się nieco od siebie wyglądem i rozmiarem. Cykl rozwoju świerzbowca trwa kilkanaście dni, do ok. 3 tygodni. Jaja składane są w przez samice w naskórku – kilka sztuk na dobę. Świerzbowce odżywiają się zrogowaciałą warstwą naskórka oraz płynem tkankowym. Roztocza te drążą w naskórku tunele, co objawia się silnym świądem skóry gospodarza i wywołuje objawy dermatologiczne. Ponadto charakterystyczny jest ciemny kał, który pasożyt po sobie zostawia.

Jakie są najczęstsze formy świerzbu u kota?

U kotów wyróżniamy dwie choroby wywoływane przez świerzbowca, których przebieg jest odmienny. Jedna to choroba skóry, podobna do objawów obecności świerzbowca drążącego u psa czy u ludzi. Występuje bardzo rzadko u kotów w Polsce, ale to właśnie z tą chorobą i z tymi objawami – nieco mylnie – mamy najczęściej pierwsze skojarzenia. Drugi, dość często występujący u naszych futrzaków koci pasożyt tego rodzaju, to świerzbowiec uszny i to na nim skupimy się najbardziej.

Świerzb skórny u kota

1. Sarcoptes scabiei (sarkoptoza)

To świerzbowiec drążący, który charakteryzuje się wysokim świądem i wysoką zaraźliwością. Pasożyt ten występuje przede wszystkim u lisów i psów (Sarcoptes scabiei v. canis), jednak zdarzają się pojedyncze sytuacje, gdy zarażeniu nim ulega kot. Przypadki sarkoptozy u kotów są niezwykle rzadkie, objawy skórne występują głównie w okolicach głowy, pyska i małżowin usznych. Ten typ świerzbowca zagraża także człowiekowi, ale tylko przejściowo. Pasożyt ten określany jest jako żywicielsko specyficzny, więc przebywanie na ludziach nie jest dla niego „atrakcyjne”.

2. Notoedres cati (notoedroza)

Notoedres cati, świerzbowiec drążący koci, przypomina swoim wyglądem Sarcoptes, jednak nie jest to dokładnie ten sam pasożyt. Różnią się one nieco budową, wyglądem i biologią. Kiedy mówimy o świerzbie skórnym kota, mamy na myśli chorobę wywoływaną właśnie przez Notoedres cati. Nadal jednak świerzb skórny u kotów to dość rzadka choroba i nie jest to pierwsza myśl w przypadku świądu u tych zwierząt, szczególnie u tych domowych i niewychodzących. Objawy dotyczą nie tylko uszu, ale mogą obejmować również szyję i grzbiet. Cykl rozwojowy świerzbowca trwa około 3 tygodni, odbywa się na powierzchni ciała kota – żywiciela, czyli tzw. gospodarza. Samice składają jaja w powierzchniowych warstwach naskórka. Wyklute z nich larwy, a następnie nimfy odżywiają się martwym naskórkiem. Kolejne już, dorosłe postacie zaczynają drążyć w skórze, zdobywając tak pożywienie. Następnie samica składa jaja. Postacie dorosłe na skórze najczęściej gromadzą się w skupiska zwane gniazdami.

Do zarażenia dochodzi poprzez kontakt bezpośredni, przeniesienie z kota na kota głównie jaj czy postaci młodocianych – larw i nimf. Jest to wysoce zaraźliwa choroba, szczególnie niebezpieczna w skupiskach kotów, takich jak hodowle, schroniska, domy tymczasowe czy fundacje.

Świerzbowiec skórny u kotów atakuje przede wszystkim okolice głowy i szyi. Inaczej niż u psów – w przypadku świerzbu u kotów rzadko kiedy mamy charakterystyczne zmiany skórne tylko na małżowinach usznych, pysku czy łokciach i stawach skokowych.

Objawy kliniczne to przede wszystkim silny świąd i miejscowo wyłysienia na skórze. Jak wspomniałam, pasożyt umiejscawia się przede wszystkim na głowie, a także na szyi. Zmiany chorobowe jednak mogą pojawić się na każdej części ciała w wyniku przeniesienia pasożyta w trakcie toalety, higieny kota. Jako pierwsze pojawiają się cechy zapalenia skóry w wyniku świądu, takie jak zaczerwienienie i obrzęk. Widoczne są także wykwity skórne w postaci drobnych krostek czy przeczosów. Wskutek nadmiernego wylizywania dochodzi do wytarcia sierści i pojawiają się łyse placki (alopecia). Niekiedy dodatkowo w wyniku wtórnej infekcji bakteryjnej dochodzi do wysięku ropnego i nieprzyjemnego zapachu. Widoczne są także rany powstające na skutek samookaleczeń. W przebiegu choroby charakterystyczny jest rumień na krawędziach małżowin usznych i pyska. W następnej kolejności pojawia się wysuszenie skóry, a dalej zeskorupienie i złuszczanie powierzchniowych warstw naskórka. Skóra przybiera żółto-szary kolor i może ulegać hiperpigmentacji (ciemnemu przebarwieniu). Postęp choroby może także doprowadzić do silnego zgrubienia i marszczenia skóry pyska.

Leczenie polega na podawaniu odpowiednich roztoczobójczych leków w postaci preparatów na kark w kroplach typu spot-on lub też środków w tabletkach. Konieczna jest regularność stosowania tych leków. W zależności od objawów i stopnia zaawansowania choroby konieczne mogą być także antybiotykoterapia, leczenie przeciwświądowe, kąpiele w szamponach leczniczych, przymoczki, suplementacja czy nawet zmiana diety. Nieleczone zwierzęta, głównie kocięta, mogą być mocno osłabione, a choroba może doprowadzić nawet do ich śmierci.

Notoedroza może wystąpić u człowieka – będzie wówczas dawać niepokojące objawy skórne. Jest to więc zoonoza.

Świerzb uszny u kota (Otodectes cynotis) – otodektoza

Najczęstszy świerzbowiec występujący u kotów, ale także u psów czy fretek. Powoduje zapalenie kanału słuchowego zewnętrznego. Jego bytowanie na ciele gospodarza ogranicza się tylko do uszu. Podobnie jak u pozostałych świerzbowców występuje tu dymorfizm płciowy, czyli samiec i samica różnią się wielkością i wyglądem.

Cykl życiowy odbywa się na żywicielu, dokładnie w kanale zewnętrznym uszu kota, i trwa około 3 tygodni. Samica składa jaja, z których wylęgają się larwy. Na skórze kota można zauważyć białe kropki, które są jajami pasożytów. Następnie w przeciągu 8 dni pojawia się kolejne stadium – nimfy. W ciągu maksymalnie 5 dni przeobrażają się one w postacie dorosłe. Co ważne, świerzbowiec uszny może przetrwać poza organizmem gospodarza nawet kilka tygodni. Szczególnie w chłodnym i wilgotnym środowisku.

Do zarażenia dochodzi najczęściej wskutek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu. Jest to więc wysoce zaraźliwa choroba, szczególnie niebezpieczna i szybko rozprzestrzeniająca się w skupiskach kotów.

Objawy to przede wszystkim wydzielina, która ma kolor czarny lub brązowy, w kanałach słuchowych. Sam świerzbowiec uszny wygląda jak mała, biała plamka, a to ciemne, co widzimy, to nadmierna woskowina uszna i odchody pasożytów. Chorobie często towarzyszy zapalenie przewodu słuchowego (bakteryjne/drożdżakowe), może też występować świąd okolicy uszu. Objawia się to drapaniem, wycieraniem i ocieraniem uszu, a także potrząsaniem głową, dlatego jeśli kot potrząsa głową i często się drapie, warto sprawdzić, czy nie cierpi na świerzb uszny. Wskutek tego może pojawić się zaczerwienienie małżowiny usznej, mogą wystąpić przełysienia okolicy głowy i uszu, a także przeczosy czy samookaleczenia.

Leczenie polega na podawaniu odpowiednich preparatów roztoczobójczych na kark w postaci kropel typu spot-on czy też w postaci leków przeznaczonych do podawania bezpośrednio do kanału słuchowego. Całe leczenie musi przebiegać w odpowiednim czasie i według wyznaczonych schematów. Niekiedy konieczne jest dodatkowo wdrożenie miejscowych leków przeciwzapalnych czy antybiotyków, w zależności od prezentowanych przez kota objawów. Niezwykle ważne jest codzienne czyszczenie uszu i zbieranie nadmiaru woskowiny.

Nieznane są przypadki świerzbowca usznego wśród ludzi.

Skąd i jak koty zarażają się świerzbem

Do zarażenia świerzbowcem, czy to skórnym, czy usznym, dochodzi wskutek bezpośredniego, bliskiego kontaktu między kotami. Choroba ta dotyka koty nie tylko domowe, ale również wolno żyjące, dlatego jeśli kot wychodzi – również jest narażony na zarażenie świerzbem, zwłaszcza jeśli zwierzęta mają bezpośredni kontakt. Wystarczy wspólna zabawa, karmienie w tym samym miejscu czy przytulanie się w trakcie snu. Obniżona objętość odpornościowa kota może zwiększyć ryzyko zachorowania na świerzb, dlatego szczególnie zwierzęta z obniżoną odpornością są bardziej narażone. Są to choroby wysoce zaraźliwe, co oznacza, że przekazanie tego pasożyta jest bardzo proste. Dodatkowo świerzbowiec uszny może być przetransmitowany przez wektory czy przedmioty, jak np. posłanie lub transporter. Zarażony kot często pociera uszami o przedmioty, próbując pozbyć się uczucia świądu.

Choroba świerzbowa a zachowanie kota

Zarówno jeden, jak i drugi rodzaj świerzbowca może wywołać w wyniku świądu niepokój i zmianę zachowania kota. Najczęściej pasożyty lokalizują się w zewnętrznych przewodach słuchowych, powodując silny świąd, najczęściej w obrębie małżowin usznych. Pasożyty te żerują również na powierzchni skóry, powodując jej podrażnienie. Zwierzę może być początkowo bardziej niespokojne i pobudzone, a z kolejny etapem choroby wręcz nerwowe czy agresywne. Nie jest to jednak reguła i zdarzają się wypadki świerzbu usznego bez jakichkolwiek objawów klinicznych.

Jak długo rozwija się świerzb u kota

Od zarażenia do wystąpienia objawów choroby najczęściej mija od 1 do 3 tygodni. Cykl rozwoju wszystkich świerzbowców trwa maksymalnie 3 tygodnie, tak więc czas ten nie powinien wynosić więcej. Świerzbowce odżywiają się złuszczonym naskórkiem, co prowadzi do dalszego uszkodzenia skóry. Stan zapalny powoduje, że w uszach pojawia się złuszczony naskórek i wysięk, który może mieć nieprzyjemny zapach.

Co zrobić, jeśli podejrzewasz świerzb?

Konsultacja z weterynarzem

W przypadku zmian skórnych, świądu i łysienia czy też ciemnej wydzieliny w przewodach słuchowych, szczególnie u młodego kociaka, konieczna jest konsultacja z lekarzem weterynarii. Należy rozpocząć diagnostykę problemu. W przypadku świerzbowca skórnego, który jest dość rzadko diagnozowany u kotów, ważne jest szybkie i skuteczne leczenie. Istotne jest także zbadanie otoskopem zewnętrznych kanałów słuchowych, a także pobranie prób do badań diagnostycznych. Leki też powinien dobrać lekarz weterynarii (w zależności od zaawansowania choroby, wieku i kondycji kota) i wytłumaczyć odpowiedni schemat stosowania. Rokowania zależą w dużej mierze od zależności od stopnia zaawansowania choroby i szybkości podjęcia leczenia.

Izolacja kota

Jeśli podejrzewamy świerzb u kota, warto izolować go od pozostałych kotów. Jest to choroba wysoce zaraźliwa. Jeśli objawy nie ustępują po kilku dniach, należy skonsultować się z lekarzem weterynarii.

Diagnostyka – jak sprawdzić czy kot ma świerzb

W przypadku pojawienia się zmian skórnych, wyłysień, świądu czy niepokojącej wydzieliny w jednym lub obu uszach konieczna jest konsultacja weterynaryjna i diagnostyka problemu. Najczęściej występującym objawem świerzbu jest intensywny świąd i drapanie się kota.

Rodzaje badań dermatologicznych

Podstawą diagnostyki chorób skóry jest wykonanie kilku badan dermatologicznych. Nie są one bolesne ani nie wymagają zaawansowanego sprzętu. W większości przypadków, szczególnie w wypadku chorób skóry wywołanych ektopasożytami, metody te wystarczają do postawienia diagnozy. W przypadku podejrzenia pasożytów zewnętrznych najbardziej istotne w diagnostyce są poniższe metody:

Zeskrobina

Badanie to polega na pobraniu zeskrobiny, czyli powierzchniowej warstwy naskórka wraz z włosami, a następnie ocenie preparatu pod mikroskopem. Zeskrobinę pobieramy za pomocą skalpela z chorobowo zmienionej części skóry. Najlepiej preparat pobrać do tzw. pierwszej krwi, z kilku miejsc. Nie jest to bolesne, nie wymaga znieczulenia zwierzęcia. Takie preparaty w przypadku podejrzenia świerzbowca nie wymagają dodatkowego barwienia. Wystarczy tu niewielkie powiększenie pod mikroskopem, by zaobserwować dorosłe postacie świerzbowca czy też jego charakterystyczne jaja.

Badania cytologiczne

Najczęstszym badaniem cytologicznym jest badanie odciskowe, czyli przyłożenie szkiełka do zmienionej chorobowo skóry, bądź też scotch test, czyli przylepienie taśmy klejącej do zmienionych miejsc. Następnie preparat bez barwienia ogląda się pod mikroskopem w celu znalezienia pasożytów czy też ich jaj. Niekiedy preparaty poddaje się odpowiedniemu barwieniu. Wtedy lekarz ocenia, jakie komórki się w nich znajdują. Takie informacje przydatne są w identyfikacji innego podłoża problemu, innej choroby dermatologicznej.

Badanie wydzieliny z uszu

Analogicznie do badania cytologii ze skóry. Należy pobrać materiał z ucha, najlepiej za pomocą czystego patyczka, i rozmazać pobrany materiał na szkiełku. Następnie przy pomocy mikroskopu znajdujemy dorosłe, młodociane postacie pasożyta lub jego jaja.

Na podstawie identyfikacji pasożyta w pobranym materiale stawiamy ostateczną diagnozę. W przypadku świerzbowca usznego zazwyczaj nie ma z tym problemu. Natomiast świerzbowiec skórny bywa trudny do znalezienia w pobranym materiale (jeśli nie uda się akurat pobrać fragmentu skóry, w którym znajdują się pasożyty). Wtedy lekarz stawia diagnozę na podstawie zespołu objawów i wdraża odpowiednie leczenie.

Leczenie świerzbu u kota

Warto wiedzieć, jak przebiega leczenie i ile czasu potrzeba, by całkowicie pozbyć się pasożytów. Opiera się przede wszystkim na lekach zawierających substancje pajęczako- czy też roztoczobójcze, nazywane często insektobójczymi. Zmiany chorobowe najczęściej lokalizują się w kanałach słuchowych, prowadząc do ich zaczopowania. Warto pamiętać, że świerzb to choroba zakaźna, która wymaga leczenia nie tylko kota, ale też środowiska. Przy każdej wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem, aby uniknąć powikłań.

Maści dla kota na świerzb

Maści stosowane są w przebiegu otodektozy, czyli świerzbu usznego, do stosowania miejscowego w przewodzie zewnętrznym ucha. Zawierają one najczęściej iwermektynę czy permetrynę. Leczenie to można wprowadzić tylko wtedy, gdy mamy pewność, że błona bębenkowa jest cała i nie została uszkodzona w przebiegu choroby i zapalenia. Niezbędne jest więc badanie otoskopowe. Maści dostępne w lecznictwie weterynaryjnym stosuje się w odpowiednich cyklach w zależności od składu leku – np. codziennie przez 3 tygodnie.

Ponieważ świerzbowce gnieżdżą się zazwyczaj w przewodzie słuchowym, co powoduje zapalenie i dyskomfort, przed podaniem miejscowo maści koniecznie jest oczyszczenie antyseptyczne przewodów słuchowych.

Krople dla kota na świerzb

Najczęściej stosuje się preparaty w formie spot-on, czyli krople na kark. Nie wszystkie krople przeciwko ektopasożytom będą skuteczne w walce ze świerzbem skórnym czy usznym. Bardzo ważny jest zatem skład i dobór odpowiedniego preparatu. Najczęściej stosuje się leki zawierające moksydektynę, imidaklopryd i ich pochodne. Ważne także, by były one podawane w odpowiednich cyklach, analogicznych do cyklu rozwojowego pasożyta, czyli co 3 tygodnie. Minimum to 3-krotne podanie leku. Dotyczy to zarówno leczenia świerzbowca skórnego, jak i usznego.

Tabletki dla kota na świerzb

Alternatywa dla kropli na kark. Aktualnie na rynku mamy do dyspozycji przeznaczone do podawania kotom tabletki, które zawierają izoksazoliny, wykazujące skuteczność w zwalczaniu notoedrozy, a także otodektozy. Leki te także należy podawać kotu cyklicznie w wyznaczonych przez lekarza schematach.

Spraye dla kota na świerzb

Aktualnie nie zaleca się tego typu produktów ze względu na niską skuteczność terapeutyczną.

Szampony dla kota na świerzb

One również, jako mało skuteczne, nie są obecnie zalecane. Szampony w przebiegu świerzbu skórnego u kota są wskazane dodatkowo i mają na celu działanie antybakteryjne, antyłojotokowe, łagodzące czy przeciwgrzybicze. W tym celu należy dobrać szampon z odpowiednim składem, w zależności od stanu skóry.

Iniekcje dla kota na świerzb

Kiedyś zalecano iniekcje z iwermektyny. Aktualnie nie zaleca się tego typu produktów, ze względu na istnienie innych, lepszych i mniej bolesnych metod terapeutycznych.

Jak długo trwa leczenie świerzbu u kota?

Jak wspomniałam, podawanie leków musi być powtarzane w celu wybicia wszystkich form świerzbowca. Niekiedy leczenie wymaga więcej czasu, szczególnie gdy inwazja świerzbowcem jest duża – przynajmniej kilku miesięcy. Leczenie świerzbowca skórnego powinno być kontynuowane jeszcze przez miesiąc po ustąpieniu wszystkich objawów.

W miejscach, gdzie przebywa większa liczba kotów, zaleca się leczyć wszystkie zwierzaki, z którymi chory kot miał kontakt. Chore koty należy obsługiwać w rękawiczkach, aby zapobiec przeniesieniu pasożyta na inne zwierzęta czy na człowieka.

Czym złagodzić świerzb u kota?

W przypadku świerzbu usznego nie ma konieczności stosowania dodatkowych preparatów. Konieczna jest higiena uszu, czyli usuwanie nadmiaru woskowiny. W tym celu należy stosować płyny przeznaczone do użytku u kotów. Jest dużo tego typu środków do czyszczenia uszu, warto wybrać te delikatne, zawierające dodatkowo np. pantenol.

W przypadku świerzbu skórnego stosowanie odpowiednich szamponów, przymoczek czy wcierek jest niekiedy koniecznie, by przynieść kotu ulgę i zniwelować świąd. Odpowiednie preparaty dobiera lekarz weterynarii, tak by nie zaszkodzić kotu. Należy pamiętać, że stosowanie leków czy preparatów na skórę kota grozi szybkim wylizaniem, co niekiedy kończy się zatruciem.

Ile kosztuje leczenie świerzbu u kota?

Koszty zależne są od rodzaju świerzbowca, zaawansowania objawów oraz preparatów i leków (maści, tabletek, kropli na kark, szamponów, płynów do czyszczenia uszu itp.), które są konieczne w terapii. Ponadto wpływ na cenę będą mieć liczba wizyt kontrolnych oraz badania diagnostyczne, które zostały wykonane.

Koszty samego leku insektobójczego podawanego jednorazowo na kark (kropel spot-on) czy tabletek to około 40-70 zł.

Czy świerzb u kota może sam minąć?

Świerzb u kota sam nie minie. Może doprowadzić do infekcji wtórnej skóry czy przewodów słuchowych, osłabienia, spadku apetytu, spadku odporności, a w zaawansowanych przypadkach nawet do śmierci kota.

Czy istnieją domowe sposoby leczenia świerzbu?

Nie istnieją żadne metody alternatywne. Konieczna jest terapia lekiem o działaniu insektobójczym. Podkreślę także, że jednokrotne zastosowanie leku nie załatwi problemu, konieczna jest cykliczność podawania preparatów.

Co zrobić, jeśli lek nie przynosi oczekiwanych efektów?

Warto ponownie przeprowadzić diagnostykę. Choroby dermatologiczne niekiedy mają podobny zespół objawów, co więcej, może występować kilka chorób skórnych jednocześnie. Na przykład kot może być alergikiem pokarmowym, który aktualnie ma świerzbowca skórnego czy usznego. Należy pamiętać, że leczenie chorób skóry wymaga czasu i konsekwencji – podawania leków, toalety uszu, szamponoterapii czy regularnych wizyt w przychodni.

Jeśli choroba nie mija, warto zastanowić się także nad kondycją i odpornością organizmu. W tym celu wykonać badania krwi, moczu, USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej, a także testy w kierunku FIV/FeLV – by wykluczyć choroby współtowarzyszące.

Profilaktyka przeciwpasożytnicza – jak zmniejszyć ryzyko wystąpienia świerzbu u kota?

Nie wszystkie środki przeciwko ektopasożytom będą skuteczne w walce z świerzbowcem czy w zapobieganiu zarażeniu (np. te zawierające tylko fipronil). Warto więc sprawdzić skład i przeczytać ulotkę, szczególnie gdy u kota występuje duże ryzyko zarażenia się świerzbowcem. Świerzbowiec może zarażać różne gatunki zwierząt, ale nie zawsze przenosi się między nimi.

W przypadku gdy wiemy, że dany kot jest chory na świerzb skórny czy uszny, należy go izolować od reszty kotów. Należy pamiętać, by wszystkie czynności wykonywać w rękawiczkach i przebierać się po kontakcie z chorym kotem. Wszystkie posłania, z którymi chory kot miał kontakt, należy wyprać w temp. 90°C lub wyrzucić. Transporterek, klatkę – wymyć i zdezynfekować.

Jak długo zaraża kot chory na świerzb – ile go izolować?

Do momentu wyleczenia i ustąpienia wszystkich objawów. Po wyleczeniu zaleca się przynajmniej jeszcze raz zastosować środek insektobójczy przeznaczony do terapii świerzbowca. Nigdy nie ignoruj objawów, takich jak świąd czy wydzielina z uszu – mogą to być oznaki świerzbu.

Czy świerzb koci jest zaraźliwy dla ludzi?

Nie każdy rodzaj świerzbu przenosi się na inne gatunki, ale kontakt z chorym kotem należy ograniczyć. Jak wspomniałam – świerzb skórny koci może wywołać objawy skórne u człowieka. W przypadku pojawienia się niepokojących, swędzących zmian na ciele należy udać się do lekarza rodzinnego lub do dermatologa.

lek. weterynarii Małgorzata Glema