Trzecia powieka u kota (błona migawkowa) – co to i czy jest powód do niepokoju

Trzecia powieka (migotka) to struktura w oku, która nierzadko bywa powodem niepokoju opiekunów zwierząt. Szczególnie wtedy, kiedy się wysunie, czyli gdy ją po prostu wyraźniej widać. Jako że my, ludzie, mamy trzecią powiekę w formie szczątkowej, praktycznie niezauważalnej, niepokoimy się, gdy „coś” zasłania naszemu kotu gałkę oczną. Dla większości z nas trzecia powieka jest dość tajemnicza i nie do końca wiemy, czemu i jak służy. A przecież to prawidłowa struktura w oku kota, która pełni bardzo ważne funkcje. Gorzej, gdy staje się czerwona, obrzęknięta i przysłania większość gałki ocznej. Taki widok może faktycznie wywołać niepokój, gdyż migotka, podobnie jak pozostałe elementy gałki ocznej, może ulec zapaleniu czy uszkodzeniu. Wtedy konieczna jest pomoc lekarza weterynarii.

Czym jest trzecia powieka u kota – jakie ma funkcje i jak wygląda?

Trzecia powieka znajduje się w przyśrodkowej części worka spojówkowego, pomiędzy rogówką a dolną powieką. Najprościej mówiąc, zlokalizowana jest w przyśrodkowym kącie oka. Na pierwszy rzut oka jest niewidoczna. Przy delikatnym wysunięciu można zauważyć lekko różową lub przeźroczystą błonkę w kształcie trójkąta. Trzecia powieka, inaczej zwana także błoną mrużną, jest bardzo ważną strukturą, której główną funkcją jest ochrona gałki ocznej przed patogenami czy uszkodzeniem. Jej najważniejszą częścią jest gruczoł trzeciej powieki, który wytwarza aż 50% przedrogówkowego filmu łzowego, w postaci wydzieliny o charakterze śluzowo-surowiczym. Migotka, bo tak również jest potocznie nazywana, produkuje także ważne immunoglobuliny. Ponadto, jako że jest to struktura ruchoma, podczas mrugania bierze udział w rozprowadzaniu filmu łzowego po gałce ocznej. Można powiedzieć, że działa analogicznie do wycieraczki samochodowej, która także zbiera wszelkie zanieczyszczenia z powierzchni. Migotka u kotów, w porównaniu np. do gadów czy ptaków, ma dość słabo rozwinięte mięśnie i nie porusza się zgodnie z wolą zwierzęcia. Jej ruch odbywa się w kierunku grzbietowo-bocznym i jest to tzw. ruch bierny, niezależny od woli kota. Trzecia powieka pojawia się automatycznie np. przy urazie gałki ocznej, zabawie czy walce. Jest także bardziej widoczna tuż po przebudzeniu kota.

Jak zbudowana jest trzecia powieka?

Trzecia powieka składa się z:

• chrząstki w kształcie litery T, stanowiącej „szkielet” powieki,
• gruczołu trzeciej powieki, produkującego film łzowy,
• grudek chłonnych, które znajdują się po stronie gałkowej (od wewnątrz),
• spojówki (części powiekowej, czyli zewnętrznej, i części gałkowej, czyli wewnętrznej).

Błona śluzowa spojówki pokrywająca trzecią powiekę ma kolor półprzeźroczysty, jasnoróżowy, niekiedy można zauważyć zarysowane na jej powierzchni drobne naczynia krwionośne. Jej wolny brzeg (ten widoczny na oku) jest napigmentowany i nierzadko u kotów jest on faktycznie ciemniejszy, a nawet czarny. U niektórych kotów brzeg ten nie zawiera melaniny (czyli pigmentu), co sprawia, że powieka jest różowa i bardziej widoczna. Nazywane jest to amelanotycznym wolnym brzegiem trzeciej powieki. Nie jest to powód do niepokoju. Dowiedziono jednak, że w takiej sytuacji powieka jest bardziej wrażliwa na wpływ promieni UV i może to skutkować miejscową mutacją w tkance a w konsekwencji chorobą nowotworową. Trzecią powiekę w oczodole utrzymuje troczek powięziowy. U kotów jest ona częściowo unerwiona przez układ współczulny.

Czy widoczna trzecia powieka u kota to powód do niepokoju?

Generalnie nie. Położenie migotki zależne jest od napięcia nerwowego mięśni gładkich oczodołu. Powieka ta może się wysunąć, np. gdy coś wpadnie do oka, czy przy zmianie napięcia układu współczulnego mięśni oczodołu lub samej trzeciej powieki. Jednak gdy migotka jest wysunięta dość mocno i pozostaje tak na dłużej, może to świadczyć o jej dysfunkcji, chorobie czy innym zaburzeniu.

Przyczyny wysuniętej trzeciej powieki

Przyczyny wysunięcia trzeciej powieki u kota możemy najogólniej podzielić na łagodne i świadczące o chorobie. Można powiedzieć, że wysuwa się ona wtórnie na skutek jakieś choroby. Te choroby warto podzielić na schorzenia bezpośrednio związane z gałką oczną, problemy całego oczodołu i choroby ogólnoustrojowe.

Co ciekawe, genetyka także ma tu znaczenie. Dowiedziono, że koty rasy birmańskiej są bardziej podatne na wysuwanie się trzeciej powieki, a nawet na jej pękanie.

Trzecia powieka może wysunąć się w jednym oku, a może w obu – w zależności od przyczyn problemu. Mogą pojawić się także dodatkowe objawy, jak np. wydzielina z worka spojówkowego, obrzęk i zaczerwienienie.

Najczęściej jednostronne wysunięcie następuje na skutek dyskomfortu i bólu powstałego w wyniku uszkodzenia rogówki czy zapalenia spojówek. Przyczyną może być także zapalenie oczodołu czy ropień oczodołu, co nierzadko spotyka się u kotów wychodzących i walczących z innymi.

Łagodne przyczyny wysunięcia się trzeciej powieki to te, gdy następuje ono:

• po spoczynku lub dłuższym śnie,
• w trakcie toalety ciała,
• w trakcie walki, zabawy, polowania – po wysiłku fizycznym lub podczas niego,
• jako chwilowy odruch w reakcji na ciało obce, np. gdy do oka dostanie się pył, kurz,
• po uderzeniu gałki ocznej, upadku,
• jako reakcja na nagłe pojawienie się jasnego światła,
• podczas sedacji lub znieczulenia ogólnoustrojowego.

W takich sytuacjach wysunięcie powieki jest chwilowe i ustępuje po czasie od kilkunastu minut do kilku godzin.

Wśród ogólnoustrojowych przyczyn wysunięcia powieki wymienia się:

• zespół Hornera (to choroba neurologiczna, najczęściej u kotów występuje w efekcie urazu, zapalenia ucha środkowego czy innej choroby toczącej się w organizmie),
• wypadanie trzecich powiek u kotów (Haw’s syndrome), wtórnie do problemów w przewodzie pokarmowym (takich, jak biegunki przewlekłe, nieswoiste zapalenie jelit etc.),
• zarobaczenie lub choroby pasożytnicze,
• odwodnienie,
• wyczerpanie, przemęczenie organizmu,
• tężec (rzadko).

W przypadku chorób ogólnoustrojowych wysunięcie powiek jest obustronne, najczęściej towarzyszą mu także inne objawy. Powieki są wtedy wysunięte na stałe, co dodatkowo może drażnić kota. Konieczna jest tutaj wizyta u lekarza weterynarii.

Wśród przyczyn wysunięcia trzeciej powieki związanych z gałką oczną wymienia się:

• małoocze/zanik gałki ocznej,
• zapadnięcie się gałki ocznej, np. przez wypadniecie tłuszczu oczodołu ( który zajmuje sporą cześć oczodołu lub kacheksję,
• zapalenie spojówek,
• uraz miejscowy gałki ocznej/rogówki,
• owrzodzenie rogówki,
• ropień oczodołu/zapalenie oczodołu.

W przypadku tych chorób wysunięta może być trzecia powieka na jednym lub na obu oczach. Tutaj także niezbędna będzie konsultacja u lekarza weterynarii i prowadzenie odpowiedniej terapii.

Choroby i problemy związane z trzecią powieką u kota

Do najczęstszych chorób trzeciej powieki u kota zalicza się:

• wywinięcie (wypadnięcie) trzeciej powieki, związane z nieprawidłowym ułożeniem chrząstki, bardzo rzadko spotykane u kotów;
• wypadnięcie gruczołu trzeciej powieki (tzw. cherry eye, „wiśniowe oko”), rzadko diagnozowane u kotów. Predysponowane rasy to koty perskie i burmańskie;
• nowotwory trzeciej powieki, spotykane sporadycznie u kotów w starszym wieku. Najczęściej diagnozowane są chłoniaki, naczyniakomięsaki, rak płaskonabłonkowy (SCC) czy gruczolaki;
• uraz trzeciej powieki, przede wszystkim mowa tu o wszelkich urazach po walkach lub wskutek dostania się do oka ciała obcego;
• zapalenie trzeciej powieki;
• zapalenie grudek chłonnych trzeciej powieki.

Badanie trzeciej powieki

W celu zbadania trzeciej powieki należy ją delikatnie wysunąć. Wystarczy lekko nacisnąć na powiekę górną, a dokładnie na gałkę oczna (tak jakby wciskając ją w oczodół). W ten sposób wywołujemy wysunięcie się migotki. Podobny efekt możemy wywołać poprzez miejscowe znieczulenie gałki ocznej, co pozwoli z pomocą pęsety wyciągnąć (wywinąć) delikatnie trzecią powiekę. Jest to szczególnie istotne, gdy chcemy ocenić jej powierzchnię gałkową, gdzie znajdują się grudki chłonne. Takie wysunięcie błony mrużnej wykonuje lekarz weterynarii w gabinecie. Z doświadczenia wiem, że reakcja opiekuna na takie badanie może być różna, gdyż większość z nas nie zdaje sobie sprawy, jak ta powieka jest duża. Obserwując jej chwytanie i wyciąganie, opiekun czuje dyskomfort i niepokój. Tak że proszę zachować spokój, bo to prawidłowa struktura, a jej oględziny i badanie nie są bolesne.

Zaczerwieniona trzecia powieka u kota – przyczyny i leczenie

Jak wcześniej wspomniałam, przyczyn wysunięcia powieki jest naprawdę wiele. Jeśli dodatkowo zauważymy jej zaczerwienienie, najprawdopodobniej problem będzie umiejscowiony bezpośrednio na trzeciej powiece. Tutaj najczęściej diagnozujemy zapalenie spojówek, w tym spojówki pokrywającej błonę mrużną. Nierzadko jednak dzieje się tak w wyniku podrażnienia gałki ocznej (ciałem obcym, alergenem). Zdarzają się sytuacje, w których ciało obce nadal tkwi w oku, ukryte pod trzecią powieką (np. kłos). Także w takim przypadku konieczna jest wizyta w gabinecie weterynaryjnym, by lekarz dokładnie zbadał okulistycznie kota i zlokalizował problem. Nie zapominajmy również o badaniu ogólnym, by mieć pewność, że nie jest to objaw wtórny choroby ogólnoustrojowej. Lekarz może zlecić badania dodatkowe, jak USG gałki ocznej, badania krwi czy RTG.

Zapalenie trzeciej powieki leczy się przyczynowo, analogicznie do leczenia stosowanego w przypadku zapalenia spojówek.

Czytaj więcej: Zapalenie spojówek u kota

Wprowadza się miejscowe leki przeciwzapalne, antybiotyki, a także preparaty nawilżające gałkę oczną. Niezbędny może okazać się także kołnierz oraz ogólne leki przeciwbólowe.

Kiedy warto skonsultować się z weterynarzem?

Jeżeli zauważysz, że Twój kot ma obustronnie lub jednostronnie wysuniętą powiekę przez ponad dobę, warto pokazać to lekarzowi weterynarii. Dotyczy to także sytuacji, gdy oprócz samego wysunięcia zauważymy jakiekolwiek inne objawy. Pamiętajmy, że wysunięcie trzecich powiek może być także wtórne do choroby całego organizmu. Zjawisko to opisywane jest także przy silnym zarobaczeniu. Dlatego zawsze wskazane jest odrobaczenie kota przy obustronnym wysunięciu błon mrużnych, szczególnie gdy nie ma dodatkowych objawów. Jeśli jednak zauważysz zwiększone łzawienie, zaczerwienienie lub to, że trzecia powieka nie chowa się i pozostaje stale wysunięta, koniecznie udaj się do lekarza, by ten zbadał Twojego kota.

Lekarz sprawdzi czy występuje bolesność oka, czy nie rozwinęło się zapalenie spojówek lub uszkodzenie rogówki. Nierzadko u kotów wychodzących stwierdzane są ropnie i wszelakie urazy w obrębie oka. Przerwanie wolnego brzegu trzeciej powieki jest dość częste po walkach z innymi kotami. Najczęściej nie wymaga ono interwencji chirurgicznej, wystarcza farmakologiczne leczenie zapalenia. Jednostronne wysunięcie, szczególnie u kota w średnim wieku, musi być skontrolowane, by wykluczyć chorobę nowotworową. Wypadniecie gruczołu trzeciej powieki czy wysunięcie samej powieki, co nierzadko stwierdza się u psów, u kotów należy do rzadkości.

Jak zapobiegać chorobom trzeciej powieki u kota?

Odpowiadając wprost – nie da się zapobiec chorobie trzeciej powieki. Jednak dbanie o czystość okolicy oczu, by nie doprowadzić do zapalenia w jej obrębie, na pewno ma znaczenie. Unikanie walk wśród kotów i urazów także ma znaczenie. Regularne odrobaczanie kota też pozwoli nam uniknąć efektu wysunięcia trzecich powiek.

Podsumowanie

Wysunięcie trzeciej powieki u kotów nie należy do rzadkości, ale najczęściej szybko chowa się ona samoistnie. Nie należy więc od razu panikować i bać się tajemniczego trójkąta w przyśrodkowym kącie oka. Warto jednak wiedzieć, co to za struktura, na co zwracać uwagę i kiedy udać się do gabinetu weterynaryjnego. Na koniec dodam, że nie należą do rzadkości wizyty z małym kotkiem zapisane jako: „kot ma coś w oku”. A wizyta kończy się na omówieniu anatomii kociego oka, bez żadnych interwencji ani leków dla pupila.

lek. weterynarii Małgorzata Glema