Biegunka u psa – przyczyny, objawy i leczenie rozwolnienia u psa

Biegunka u psa jest wynikiem zaburzonej pracy jelita cienkiego, grubego lub obu jednocześnie. Pies, który cierpi na biegunkę, wydala kał o większej zawartości wody, ze zwiększoną częstotliwością i nierzadko o większej objętości. W takiej sytuacji stolec nie ma żadnej określonej struktury. Często biegunce towarzyszy jednoczesna zmiana koloru oraz zapachu stolca, a także inne objawy, np. ból jamy brzusznej, parcie na kał czy brak apetytu i wymioty.

Fizjologia psów

W układzie pokarmowym psów główną rolą jelita cienkiego w organizmie jest nie tylko trawienie i wchłanianie cząstek pokarmowych, ale i przesuwanie treści pokarmowej do jelita grubego. Jelito grube odpowiada przede wszystkim za wchłanianie wody i elektrolitów z kału oraz formowanie mas kałowych z niestrawionych resztek pokarmowych. Praca jelit oraz ich ruchy perystaltyczne regulowane są przez układ nerwowy i hormonalny.

Biegunki w języku medycznym często nazywane są enteropatiami.

W przypadku pojawienia się biegunki dochodzi do rozwoju kilku patomechanizmów w obrębie jelit. Przede wszystkim do zwiększenia ilości wody w kale. Dzieje się tak przede wszystkim w wyniku zwiększonego wydzielania wody przez komórki jelita w kosmkach jelitowych i zmniejszonej jej adsorpcji. Proces ten pobudzają przede wszystkim bakterie z rodzaju E. Coli. Dodatkowo w przypadku wielu biegunek dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita i zmiany jej przepuszczalności. W wyniku tego do światła jelit przedostaje się płyn o wysokim stężeniu elektrolitów i niedużej ilości białka. Pies traci ważne substancje, co mocno osłabia organizm. Przy przewlekłym procesie ilość białka, które traci zwierzę, może ulec znacznemu zwiększeniu (np. przy biegunce białkogubnej czy limfangiektazji) – to bardzo zły mechanizm, który może doprowadzić do hipoalbuminemii. Kolejny proces, jaki nierzadko towarzyszy biegunkom, to zaburzenie motoryki jelit. Mechanizm pracy jelit jest dość skomplikowany, warto jednak wiedzieć, że w przypadku chorób, jelita mają częściej osłabioną perystaltykę aniżeli przyspieszoną. Zmienione wchłanianie w świetle jelit przy biegunce powstaje przede wszystkim z braku spójności kosmków jelitowych. Zaburzone procesy biochemiczne znacznie ograniczają wchłanianie nie tylko wody, ale i elektrolitów oraz cząstek pokarmowych (węglowodanów, kwasów tłuszczowych etc.). Zaburzenia wchłaniania widoczne są przede wszystkim w chorobach zakaźnych, w tym wirusowych (w parwowirozie), w chorobach nowotworowych i zapalnych. Wszystkie zaburzenia pracy i wchłaniania w obrębie jelit prowadzą także do zmian w mikrobiomie jelitowym i do osłabienia odporności jelitowej.

Typy i podtypy biegunek u psa

Biegunki możemy podzielić ze względu na pochodzenie – z jelita cienkiego lub grubego. Jak je od siebie rozróżnić? Czym się cechują?

1. Biegunka z jelita cienkiego
   • stolce nie są uformowane, lecz wodniste, przypominające tzw. krowie placki;
   • zdarza się sytuacja, w której stolec początkowo jest prawidłowy, a dopiero później mocno rozrzedzony;
   • objętość stolca jest zwiększona;
   • stolce mogą występować ze śluzem, ale bardzo rzadko;
   • świeża krew nigdy nie występuje;
   • stolce mogą występować z tłuszczem, określane są jako smoliste;
   • często widoczne są niestrawione resztki pokarmowe;
   • najczęściej brak zwiększonej częstotliwości;
   • najczęściej brak bolesnego parcia na kał;
   • odwodnienie pacjenta postępuje bardzo szybko.
2. Biegunka z jelita grubego

• stolce są częściowo uformowane;
• mogą być galaretowate;
• często stolce są ze śluzem;
• często ze świeżą krwią;
• częstość oddawania stolca jest wyraźnie zwiększona, mogą zdarzyć się nawet w domu;
• objętość stolca jest prawidłowa lub nawet zmniejszona;
• może również występować bolesne parcie na kał;
• odwodnienie pacjenta następuje wolniej.

Najczęstsze przyczyny biegunki u psa (rozwolnienia)

Inne podziały biegunek to takie, które wskazują na przyczynę – zakaźną lub niezakaźną, pochodzenie – pierwotne lub wtórne oraz przebieg – ostry lub przewlekły. Poniżej zebrałam cechy charakterystyczne dla każdego typu.

Podział biegunki ze względu na przyczynę:

1. Zakaźna
   • wirusowa, np. parwowirusowe zapalenie jelit u psów (parwowiroza), koronawirusowe zapalenie jelit,
   • bakteryjna, np. kampylobakterioza, salmonelloza, biegunka spowodowana przez Clostridium spp.,
   • pasożytnicza, np. powodowana włosogłówką, tęgoryjcami, tasiemcami, nicieniami, kryptosporydioza, giardioza czy rzęsistkowica,
   • grzybicza, np. histoplazmoza.
2. Niezakaźna

• na tle żywieniowym (dietozależne/włóknozależne enteropatie):
• wynikająca z reakcji alergicznej,
• wynikająca z nietolerancji pokarmowej,
• zatrucie/toksyny,
• biegunka w wyniku zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki (EPI – zespół złego trawienia),
• zespół złego wchłaniania (IBD – teraz nazywana biegunką reagującą na glikokortykosterydy), np. limfocytarno-plazmocytarne zapalenie jelit czy eozynofilowe zapalenie jelit,
• enteropatie z utratą białka, np. limfangiektazja jelit,
• zaburzenia czynnościowe jelit, np. niedrożność jelit spowodowana ciałem obcym, wgłobienie jelit, zespół krótkiego jelita,
• nowotwory jelita grubego i cienkiego,
• przepuklina krocza/odbytu.

Podział biegunki u psa ze względu na pochodzenie

1. Pierwotna – tu przyczyna biegunki i choroby znajduje się w jelicie, np. krwotoczne zapalenie jelit, choroby pasożytnicze czy bakteryjne jelit etc.
2. Wtórna – tu główna choroba znajduje się poza obrębem przewodu pokarmowego, np. niedoczynność kory nadnerczy – choroba Addisona (niedoczynność kory nadnerczy), choroby wątroby (biegunka tłuszczowa) czy trzustki (EPI – zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki), a biegunka to jeden z objawów choroby.

Podział biegunki u psa ze względu na przebieg

1. Biegunka ostra
   • o nagłym przebiegu,
   • związana jest ze zmianą zarówno konsystencji, jak i większą częstotliwością oddawanego stolca,
   • najczęściej trwa maksymalnie od 2 do 3 tygodni,
   • powstaje w wyniku prostych zaburzeń dietetycznych, zakażeń wirusowych, bakteryjnych i pasożytniczych czy w wyniku zatruć,
   • może ustąpić samoistnie.
2. Biegunka przewlekła

• utrzymuje się powyżej 2-3 tygodni, często trwa miesiącami,
• często poza biegunką brak jest innych objawów klinicznych, jednak mogą jej towarzyszyć (wymioty, spadek apetytu, utrata masy ciała),
• najczęściej związana jest ze zmianą konsystencji, rzadziej z częstotliwością oddawania stolca,
• powstaje w wyniku zaburzeń dietetycznych, zakażeń wirusowych, bakteryjnych, grzybiczych i pasożytniczych,
• przyczyną przewlekłej biegunki mogą być także zapalenia, choroby immunologiczne, nowotworowe, a także metaboliczne i endokrynologiczne,
• nie ustępuje samoistnie,
• wymaga dokładnych badań diagnostycznych.

Aktualnie w diagnostyce biegunki przewlekłej korzysta się z takiego podziału i kwalifikacji biegunek:

1. biegunka reagująca na zmianę diety (FRE – food responsive enteropathy),
2. biegunka reagująca na podanie odpowiednich antybiotyków (ARE – antibiotic responsive enteropathy),
3. biegunka reagująca na podanie leków sterydowych – glikokortykosteroidów (SRE – steroid responsive enteropathy, kiedyś IBD),
4. biegunka niereagująca na podanie leków sterydowych (NRE – non-responsive),
5. biegunka białkogubna (enteropatia z utratą białka).

Diagnostyka i leczenie biegunki (rozwolnienia) u psa

Jak widać z powyższego podziału, temat biegunki jest niezwykle szeroki. Wymieniłam tylko niektóre choroby, które objawiają się biegunką, a jest ich zdecydowanie więcej. Ważne jest ustalenie w czasie wizyty w gabinecie podstawowych faktów, by rozpocząć odpowiednią diagnostykę oraz leczenie. Inaczej będziemy traktować czworonoga z biegunką ostrą, a inaczej z przewlekłą. Inne badania zleci lekarz i inne zastosuje leczenie przy biegunce z jelita cienkiego, a inne z jelita grubego. Ba! Biegunka może także pojawić się przy połknięciu ciał obcych, szczególnie linearnych (czyli długich, np. przy połkniętym sznurku) czy wgłobieniu jelit, co najczęściej kojarzy nam się z brakiem stolca. Jak widać nie jest to do końca prawdą. Dlatego jeśli mamy przypuszczenie, że nastąpiło połknięcie ciała obcego, np. gdy pies jest szczeniakiem, zawsze należy wykonać dodatkowe badania obrazowe.

Ostra biegunka u psa

W przypadku biegunki ostrej konieczne jest podanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych, nierzadko podawane są one dożylnie. Konieczne jest także wyrównanie odwodnienia i równowagi kwasowo-zasadowej i elektrolitowej organizmu. W tym celu dożylnie najczęściej podaje się płyn Ringera z mleczanami. Niekiedy jednokrotna płynoterapia nie pomoże i konieczna jest kilkudniowa hospitalizacja pacjenta. Warto także wykonać podstawowe badania z krwi, by wykluczyć ostre zapalenie trzustki czy zatrucie. W przypadku choroby o podłożu bakteryjnym konieczne jest zastosowanie odpowiednich antybiotyków. Przy podejrzeniu enteropatii reagujących na leczenie glikokortykosteroidami konieczne jest wdrożenie sterydów w odpowiedniej dawce. W przypadku pojawienia się świeżej krwi konieczne może okazać się badanie dodatkowe jak np. USG czy kolonoskopia i pobranie odpowiednich wycinków do badania histopatologicznego.

Przewlekła biegunka u psa

Biegunki przewlekłe wymagają zdecydowanie szerszej diagnostyki i wielu badań. Niekiedy rozkłada się to na kilka/kilkanaście wizyt, by stopniowo wykluczać kolejne problemy. Absolutną podstawą jest badanie parazytologiczne kału, cytologia z prostnicy, morfologia, podstawowe badania biochemiczne z krwi wraz z TLI, witaminą B12 i kwasem foliowym. Te dwa ostatnie parametry pokazują, jak pracują jelita cienkie, w tym przede wszystkim dwunastnica. Niezbędne jest także dokładne badanie USG jamy brzusznej czy RTG. Bardzo ważny jest tutaj wywiad z opiekunem, dokładne określenie, jak wygląda kał, jak pies zachowuje się przy defekacji, czy są inne niepokojące objawy. Wszystko po to, by ukierunkować dalszą diagnostykę. Zatem dokładna i precyzyjna obserwacja psa i jego defekacji jest niezwykle istotna.

Leczenie zależy od przyczyn biegunki. Terapia przewlekłych biegunek to odpowiednia dieta, suplementy, prebiotyki i probiotyki, a nie tylko leki. Co więcej, częste wprowadzanie antybiotykoterapii pomaga, ale tylko na chwilę, potęgując niestety przewlekły problem dysbiozy, czyli zaburzonej mikroflory jelitowej. Bez prawidłowego mikrobiomu jelitowego ani jelita nie będą prawidłowo pracować, ani odporność całego organizmu nie będzie poprawnie działać. Zatem leczenie przewlekłych enteropatii powinno być przemyślane. Trzeba tu uzbroić się w cierpliwość i obserwować efekty działania stosowanego leczenia, diet i wykonywać kolejne badania diagnostyczne. Oczywiście, że są biegunki reagujące jedynie na antybiotyki, ale żeby długofalowo stosować te leki, należy mieć postawioną odpowiednią diagnozę.

Jak wspomniałam, postępowanie lecznicze nierzadko rozpoczyna się od zmiany w diecie twojego psa, np. od przejścia na monodietę i wykluczenia potencjalnych alergenów. Mimo że „jadł tę karmę 2 lata i było wszystko okej”, to nadal należy zmienić dietę na lekkostrawną. Taką, która pozwoli przywrócić równowagę w przewodzie pokarmowym i będzie sprzyjać regeneracji kosmków jelitowych. Niekiedy kluczowy okazuje się dodatek błonnika czy zupełna zmiana diety i przejście na karmienie BARF. Nowe wytyczne mówią także o odrobaczaniu pacjenta fenbendazolem przez kilka dni, nawet gdy wynik ostatniego badania kału pod kątem pasożytów był ujemny. Istotne są także probiotyki, które nierzadko podajemy długofalowo. Chodzi o preparaty, które faktycznie zawierają szczepy odpowiednich bakterii i to w dużej liczbie. W niektórych przypadkach konieczny jest nawet przeszczep prawidłowego mikrobiomu jelitowego (FMT) od zdrowego dawcy.

Domowe sposoby na biegunkę u psa – leczenie rozwolnienia

Domowe leczenie odnosi się przede wszystkim do ostrej biegunki. Jeśli takiej biegunce nie towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak: apatia, wymioty, ból brzucha, odwodnienie* itp., możemy zastosować środki wiążące kał, takie jak preparaty zawierające naturalne glinokrzemiany, bentonit, a także węgiel, prebiotyki (np. inulinę), błonnik (np. psyllium) i psie probiotyki. Węgiel aktywowany podaje się przede wszystkim w celu wiązania toksyn z przewodu pokarmowego (dawka to 2-5 g/kg masy ciała co 4-6 godzin). Węgiel aktywowany przenosi zebrane toksyny przez przewód pokarmowy bez możliwości ich dalszego wchłaniania się, co jest szczególnie istotne przy podejrzeniu zatruć. Węgiel polecam najczęściej w postaci weterynaryjnego produktu w syropie, który łatwo jest dawkować. Podobne działanie wykazuje glinka kaolinowa, którą także w przypadku niestrawności i biegunek zaleca się stosować.

Jak zatrzymać biegunkę u psa bez dodatkowych objawów

W przypadku biegunki przy braku jakichkolwiek innych objawów należy zastosować głodówkę, podając do picia wodę, najlepiej z elektrolitami (dostępne są typowe elektrolity dla psa). Głodówka powinna trwać do 24 godzin, następnie, jeśli stolec jest już bardziej związany, wprowadzamy karmę lekkostrawną (karmę suchą lub wilgotną typową w przypadku problemów gastrycznych lub też chude mięso), lecz w mniejszej ilości niż zazwyczaj, i utrzymujemy taką dietę przez kilka kolejnych dni. Ważne, by w tym czasie nie przekarmiać pupila, nawet jeśli czuje się już bardzo dobrze i chętnie zjadłby więcej. Podobnie nie dajemy mu żadnych smaczków, dodatków i pilnujemy na spacerach, by nic nie podjadał.

Jak podawać psu posiłki po rozwolnieniu – biegunce

W pierwszym dniu podajemy tylko 1/3 dobowej porcji. W kolejnych dniach stopniowo zwiększamy wielkość posiłków, aby po 4 dniach osiągnąć już 100% normalnych porcji. Jeśli biegunka nie ustąpi do 48 godzin bądź też mimo zastosowanej głodówki i środków wiążących kał nic się nie zmieni, a dodatkowo towarzyszą jej inne niepokojące objawy, należy zgłosić się z psem do lekarza weterynarii.

Jak rozpoznać odwodnienie u psa?

Odwodnienie u psa objawia się suchymi błonami śluzowymi w jamie ustnej, suchym językiem. Także skóra na karku po podniesieniu może być sztywna (brakuje jej napięcia i elastyczności), a gałki oczne nieco cofnięte. Pies jest apatyczny i nie ma sił. Takie objawy są bezwzględnym wskazaniem do wyrównania bilansu wodnego organizmu oraz uzupełnienia elektrolitów, czyli do podania kroplówki dożylnej. Ostra biegunka potrafi doprowadzić do odwodnienia nawet w kilka godzin, w szczególności w ciepłe dni. Jeśli biegunce towarzyszą wymioty – odwodnienie następuje w błyskawicznym tempie!

W przypadku biegunki przewlekłej, jak już wiemy, rzadziej dochodzi do odwodnienia. To, co na pewno samemu możemy zrobić domowym sposobem, to przeanalizowanie diety i wykluczenie podłoża alergii lub nietolerancji. W tym celu należy zmienić dietę na monobiałkową lub na dietę hydrolizowaną na czas 8-12 tygodni (dieta eliminacyjna) i obserwować pupila. Jak wiemy, nie ma możliwości wykonania dokładnej diagnostyki alergii pokarmowej i tylko metodą prób i błędów możemy sprawdzić, czy biegunka wynika z reakcji na dany składnik pokarmowy. Wprowadzenie błonnika do diety, zastosowanie prebiotyków oraz probiotyków także jest zalecane.

Pamiętaj! Bardzo ważne jest aby bies miał stały dostęp do świeżej wody

Podsumowanie

Temat biegunek – ich pochodzenia oraz mechanizmu powstawania – jest bardzo obszerny. Dla właściciela psa najważniejszy jest jednak fakt, że mogą one świadczyć o bardzo poważnych chorobach, w tym również o zaburzeniach metabolicznych, endokrynologicznych czy chorobach nowotworowych. Warto wiedzieć, że diagnostyka „zwykłej biegunki”, która niepokoi właściciela, może być czasem niezwykle trudna. Co więcej, trudne może być również jej całkowite wyleczenie. Biegunka często jest bowiem objawem procesu chorobowego, który toczy się w organizmie, i aby znaleźć właściwą przyczynę problemu, często niezbędne są badania takie jak: RTG, USG, szerokie badania biochemiczne krwi wraz z enzymami trzustkowymi, morfologia z rozmazem, badanie kału – zarówno badanie ogólne, jak i pod kątem pasożytów oraz posiewy kału – cytologia z prostnicy, gastroskopia, kolonoskopia wraz z pobraniem wycinków i badaniem histopatologicznym zmienionego odcinka przewodu pokarmowego.

Najczęściej jednak u psów biegunka czy zmiana konsystencji stolca na bardziej wodnisty wynika z nieprawidłowości dotyczących żywienia lub z niedoborów w diecie. Innymi słowy u psów za główną przyczynę biegunek uznaje się błędy żywieniowe. W takich przypadkach znalezienie idealnej diety bywa niezwykle trudne i czasochłonne. Nierzadko powinno odbywać się zarówno pod okiem lekarza, jak i dietetyka zwierzęcego.

lek. weterynarii Małgorzata Glema