Gorączka u psa

Jak zmierzyć psu temperaturę? Jaka jest prawidłowa temperatura u psa? Czy psy mają gorączkę? To częste pytania padające z ust opiekunów zwierząt. Martwimy się często, że może nasz pupil jest chory, a mierzenie temperatury ciała to podstawowa czynność, którą możemy wykonać sami w domu. Nierzadko jednak trudno nam zinterpretować pomiar, który otrzymujemy, ponieważ zdarza się, że temperatura o wartości 36,6°C może świadczyć o chorobie, a nie o zdrowiu psa. W artykule postaram się odpowiedzieć na najczęstsze pytania dotyczące temperatury ciała psa, poruszę temat gorączki, jak i temat mitycznego, suchego nosa.

Czytaj więcej: Doroczny „przegląd psa” – jakie badania i dlaczego powinniśmy robić psu co roku?

Jaka jest prawidłowa temperatura ciała psa?

Jaka jest właściwa temperatura u psa? To zależy. Temperatura ciała zdrowego psa waha się między 37,5°C a 39,0°C. Zakres prawidłowych wartości jest duży, ponieważ temperatura ciała psa zależy od jego wieku oraz gabarytów. Ciało psa z natury zawsze jest cieplejsze niż nasze, co oznacza, że prawidłowa temperatura jest wyższa niż u człowieka.

Tak duże wahanie zakresu norm fizjologicznej ciepłoty ciała warunkowane jest tempem metabolizmu. W zdrowym organizmie produkcja i utrata energii są ze sobą w równowadze, co utrzymuje ciepłotę ciała mniej więcej na jednym, prawidłowym poziomie. Energię organizm wytwarza w trakcie procesów metabolicznych, które w nim zachodzą. Im zwierzę jest mniejsze, tym ma szybszy metabolizm, im większe, tym jest on wolniejszy. Stąd u psów ras małych (np. szpic miniaturowy) temperatura ciała będzie wyższa w porównaniu np. z białym owczarkiem szwajcarskim. Podobnie wpływ na temperaturę, a więc na tempo metabolizmu, ma wiek psa. Młodszy będzie miał wyższą w porównaniu ze starszym osobnikiem.

Co ciekawe, szczenięta zaraz po urodzeniu nie mają jeszcze w pełni rozwiniętych zdolności termoregulacji, a ich temperatura ciała jest dość niska, bo wynosi ok. 33,5-35,5°C. Po tygodniu zaczyna ona rosnąć, a dopiero w 6. tygodniu życia szczenięta osiągają docelową, stałą temperaturę ciała, taką jak u dorosłego psa.

Zakres prawidłowej temperatury wewnętrznej u psów:

Gatunek, wielkość, wiek	temperatura ciała
Pies dorosły rasy małej	38,5-39,0°C
Szczenię rasy małej	38,6-39,3°C
Pies dorosły rasy średniej	38,0-38,6°C
Szczenię rasy średniej	38,3-39,1°C
Pies dorosły rasy dużej	37,4-38,3°C
Szczenię rasy dużej	38,2-39,0°C

Jak zmierzyć temperaturę u psa?

Aby sprawdzić, czy zwierzę ma gorączkę, należy użyć termometru. Mierzenie temperatury u psa specjalistycznym elektronicznym termometrem doodbytniczym (do badania per rectum), bywa trudnym zadaniem. Czasem takie termometry mają giętką końcówkę i może być nam łatwiej operować takimi niż tymi ze sztywną. Bywa, że nie jest to ulubione badanie psa, dlatego trzeba je przeprowadzić szybko, sprawnie i oczywiście z nagradzaniem i chwaleniem pupila. Przed pomiarem per rectum należy posmarować termometr substancją poślizgową (wazeliną, ciekłą parafiną, żelem wodnym, lubrykantem), by ograniczyć dyskomfort czworonoga. Oczywiście dobrze, by termometr był przeznaczony typowo do stosowania u zwierząt, czyli weterynaryjny, i co mam nadzieję jest oczywiste, ważne, aby był czysty i zdezynfekowany. Dobrze mieć pomocnika, by przytrzymał, uspokoił czy zainteresował czymś zwierzę na czas pomiaru. Końcówkę termometru wsuwamy delikatnie do odbytu – wystarczy na około 0,5-1 cm, nie więcej. Czas mierzenia zależy od konkretnego termometru, który mamy, zazwyczaj trwa około minuty. Taki pomiar jest niezbędny do określenia stanu zdrowia psa.

Badanie termometrem czołowym, bezdotykowym nie sprawdza się u zwierząt przez obecność sierści. Można wykonać orientacyjny pomiar takim urządzeniem, ale tylko na nieowłosionej części ciała. Ja najczęściej zalecam mierzenie temperatury na wewnętrznej stronie małżowiny usznej, jednak istnieje ryzyko zafałszowania wyniku, szczególnie w gorące czy chłodne dni.

Czy podwyższona temperatura u psa zawsze oznacza chorobę?

Na początek trochę fizjologii. Jak już wiemy, psy wytwarzają energię w postaci ciepła w trakcie procesów metabolicznych. Utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała jest niezbędne, by organizm prawidłowo funkcjonował. Termoreceptory odbierające odpowiednie bodźce cieplne znajdują się między innymi na skórze i w jamie brzusznej. Przysyłają one impulsy do podwzgórza, gdyż tam znajduje się ośrodek termoregulacji sterujący wszystkimi procesami. Jego przednia część odpowiedzialna jest za utratę ciepła, tylna zaś za jego wytwarzanie.

W warunkach wysokiej temperatury otoczenia, wysokiej wilgotności czy wysiłku fizycznego, gdy temperatura ciała psa zaczyna wzrastać, uruchamiane są procesy termoregulacyjne, aby nie doszło do przegrzania organizmu. Pies zaczyna dyszeć (ziajać), ciepło jest także wydalane poprzez skórę drogą konwekcji i wypromieniowywania. W takich sytuacjach z łatwością jednak może dojść do przegrzania organizmu, czyli hipertermii, której postęp prowadzi do udaru cieplnego. Jest to stan nagły, wymagający natychmiastowej pomocy i interwencji lekarskiej.

Wyróżniamy kilka sytuacji, w których temperatura wewnętrzna psa ulega zwiększeniu, aż do hipertermii.

• Hipertermia powysiłkowa – mówimy o niej wtedy, gdy po nieznacznym wysiłku ciepłota ciała wzrasta powyżej wartości fizjologicznych. Szczególnie wrażliwe na ten rodzaj hipertermii są psy rasy collie.
• Hipertermia złośliwa – na skutek zaburzeń metabolizmu wapnia na poziomie komórkowym dochodzi do przyspieszenia tempa metabolizmu, co w konsekwencji daje niekontrolowany wzrost temperatury ciała. Jest to bardzo rzadka choroba psów, prowadząca niestety do śmierci.
• Udar cieplny – przyczyną jest przede wszystkim wysoka temperatura i wilgotność otoczenia. Dodatkowo wymuszony wysiłek fizyczny może sprzyjać pojawieniu się udaru. Udar słoneczny powstaje na skutek ostrego i bezpośredniego działania promieni słonecznych. Dochodzi tu do znacznego wzrostu temperatury ciała (do 40,5 43,0°C). W takiej sytuacji próg temperaturowy w podwzgórzu jest ustawiony fizjologicznie, czyli nie jest to gorączka (jest to tzw. niepyrogenna hipertermia). Udar może doprowadzić do silnych uszkodzeń wewnętrznych organizmu, a nawet śmierci psa.
• Gorączka – temperatura ciała psa wzrasta w wyniku fizjologicznego podwyższenia progu temperaturowego ciała w ośrodku w podwzgórzu. O gorączce mówimy, gdy temperatura ciała psa przekracza 39,3-39,5°C.

Gorączka u psa – przyczyny

Gorączka to podwyższenie temperatury ciała powyżej jej prawidłowych wartości. O stanie wysokiej gorączki mówimy w przypadku temperatury 40,5°C lub wyższej. Jest to fizjologiczny mechanizm obronny organizmu w odpowiedzi na zakaźne i niezakaźne czynniki. W wyniku pojawienia się bakterii, wirusów, wytwarzanych endotoksyn czy powstałych kompleksów immunologicznych dochodzi do wielu procesów, w wyniku których makrofagi (ale też inne komórki naszego układu odpornościowego) uwalniają endogenne pirogeny. Zalicza się do nich interleukinę 1, 6 oraz czynnik martwicy nowotworów. Te substancje pobudzają ośrodek regulacji temperatury w podwzgórzu, co powoduje podniesienie temperatury ciała ponad wartości fizjologiczne. Wszystko w celu eliminacji przyczyn choroby w organizmie. Podejrzewa się, że podniesienie ciepłoty ciała ma na celu ograniczenie namnażania patogenów oraz wzrostu nowotworów. W takiej temperaturze jest to po prostu utrudnione. Co więcej, przy wyższej temperaturze ciała wytwarzanie przeciwciał przebiega szybciej.

Jednak długo utrzymująca się gorączka może doprowadzić do szeregu niechcianych zmian w organizmie, w tym do zaburzeń czynnościowych narządów i tkanek. Często zmiany dotyczą układu krzepnięcia, układu krwiotwórczego, krwionośnego, nerek, przewodu pokarmowego, ośrodkowego układu nerwowego czy układu oddechowego. Długo utrzymująca się temperatura w granicach 41-41,5°C doprowadza do trwałego, nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, a następnie do śmierci psa.

Gorączka niejedno ma imię. Wyróżnia się:

• gorączkę ciągłą (utrzymująca się kilka dni/tygodni),
• gorączkę przerywaną (temperatura ciała czworonoga obniża się do wartości prawidłowej, ale gorączka ponownie wraca na 1-2 dni),
• gorączkę zwalniającą (każdego dnia temperatura jest inna, ale zawsze powyżej wartości prawidłowej),
• gorączkę powrotną/nawracającą (okresy podwyższonej temperatury poprzedzone okresami, gdy temperatura ciała jest w normie),
• gorączkę septyczną (notowane są duże skoki temperatury w ciągu dnia),
• gorączkę niewiadomego pochodzenia (PUO – pyrexia of unknown origin).

Terminologia ta jednak używana jest przeważnie w nomenklaturze medycyny ludzkiej.
U zwierząt najczęściej stosowanym terminem jest gorączka niewiadomego pochodzenia, co odnosi się do podniesionej temperatury ciała przez 2-3 tygodnie, bez dodatkowych objawów, w której mimo diagnostyki i leczenia nie postawiono diagnozy.

Przyczyny gorączki:

1. Zakaźne
   • Bakteryjne:
     • zapalenie wsierdzia,
     • bruceloza,
     • gruźlica,
     • borelioza,
     • bartoneloza,
     • zapalenia macicy, trzustki, gruczołu krokowego, krążków międzykręgowych, otrzewnej, ropniaki wątroby, opłucnej, odmiedniczkowe zapalenie nerek itp.
   • Riketsje:
     • erlichioza,
     • gorączka plamista gór skalistych.
   • Wirusowe:
     • parainfluenza,
     • parwowiroza,
     • nosówka,
     • zakaźne zapalenie wątroby u psów.
   • Grzyby:
     • histoplazmoza,
     • blastomykoza.
   • Pierwotniaki:
     • babeszjoza,
     • hepatozoonoza,
     • leiszmanioza.
2. Na tle immunologicznym:
   • toczeń rumieniowaty układowy,
   • zapalenie wielostawowe,
   • reumatoidalne zapalenie stawów,
   • zapalenie naczyń,
   • zapalenie opon mózgowych,
   • niedokrwistość hemolityczna na tle immunologicznym.
3. Nowotworowe:
   • białaczka ostra,
   • białaczka przewlekła,
   • chłoniak,
   • chłoniakomięsak,
   • histiocytoza złośliwa,
   • szpiczak mnogi,
   • guzy lite ze zmianami martwiczymi.
4. Inne:
   • polekowe (tetracykliny, penicyliny, sulfonamidy),
   • martwica tkanek,
   • idiopatyczne,
   • stres.

Gorączka u psa – objawy

W trakcie gorączki organizm psa reaguje różnie. Do najczęstszych objawów towarzyszących zwiększonej ciepłocie ciała możemy zaliczyć:

• apatię/osowiałość,
• brak apetytu,
• dyszenie (ziajanie),
• drżenie.

Zazwyczaj jednak pacjenci prezentują szereg innych objawów związanych z chorobą podstawową, która wywołuje gorączką. Mogą to być:

• kaszel,
• duszności,
• szmery sercowe/zaburzenia rytmu serca,
• omdlenia,
• zmniejszona wydolność wysiłkowa,
• zaburzenia oddawania moczu – anuria, dysuria,
• biegunka, wymioty,
• powiększenie obwodowych węzłów chłonnych,
• utrata masy ciała,
• bolesność brzucha,
• zwiększone pragnienie,
• bolesność kończyn i stawów,
• zaburzenia chodu,
• kulawizna,
• objawy neurologiczne.

Czy suchy nos świadczy o gorączce? Jak widać, nie wymieniam tego w objawach podwyższonej temperatury ciała u psów. Nie jest to patognomiczny (to znaczy powiązany z konkretną chorobą lub dolegliwością i wystarczający do postawienia diagnozy) objaw gorączki. Gdy nos psa stanie się suchy, może to świadczyć o odwodnieniu czy podniesionej ciepłocie ciała, ale może tak być też po dłuższym spaniu, kopaniu w ziemi czy po prostu, gdy jest ciepło. Podobnie wilgotny nos u psa nieraz występuje w gorączce.

Co zrobić, gdy pies ma gorączkę?

Gdy stwierdzisz u swojego psa gorączkę, to bezdyskusyjnie należy udać się do najbliższego gabinetu weterynaryjnego. Lekarz musi zbadać pacjenta i podjąć odpowiednią diagnostykę w celu wykrycia przyczyny podwyższonej temperatury. Jak można wywnioskować, patrząc na mnogość możliwych przyczyn gorączki, taka diagnostyka może być krótka i sprawna, ale też długa i wyczerpująca. Ważne jest także odróżnienie gorączki od udaru cieplnego.

Oczywiście w przypadku wysokiej gorączki lekarz w trakcie wizyty poda też odpowiednie leki przeciwgorączkowe oraz zadecyduje o wdrożeniu według potrzeb innych leków i procedur. Wszystko zależy od objawów, które prezentuje pies w trakcie badania klinicznego.

Trzeba podkreślić, że w przypadku temperatury powyżej 41°C najważniejsze jest zbicie gorączki, by nie doprowadzić do trwałych uszkodzeń w organizmie psa. To nie sytuacja, która może poczekać do jutra.

Diagnostyka pacjenta z gorączką

Podstawą jest badanie kliniczne oraz wywiad z opiekunem psa. Następnie lekarz rozpocznie diagnostykę opartą na badaniach dodatkowych.

Do podstawowych badań w postępowaniu z gorączkującym psem należą:

• morfologia krwi,
• profil biochemiczny surowicy wraz z oznaczenie hormonów tarczycy,
• badanie moczu wraz z posiewem,
• biopsja powiększonych węzłów chłonnych (BAC).

Dalszymi badaniami, o których może zadecydować lekarz na kolejnym etapie diagnostyki psa z gorączką, są:

• RTG klatki piersiowej oraz jamy brzusznej,
• USG klatki piersiowej oraz jamy brzusznej,
• echo serca,
• posiew krwi,
• badania immunologiczne (czynnik reumatoidalne, ANA etc.),
• elektroforeza białek osocza,
• badania serologiczne oraz badania PCR,
• punkcje stawów,
• biopsje zmian i powiększonych narządów,
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
• laparotomia diagnostyczna (chirurgiczne otwarcie jamy brzusznej),
• TK/MRI.

Co podać psu na gorączkę?

Co do zbijania gorączki są pewne kontrowersje i stanowisko lekarzy jest podzielone. Uznaje się bowiem, że niewielkie podniesienie ciepłoty ciała w chorobie nie powinno być od razu zbijane, gdyż organizm psa zaczyna w ten sposób walczyć. Podanie leków przeciwgorączkowych zależy więc od wielu czynników, w tym od wyniku dokładnego pomiaru temperatury ciała, kondycji i objawów psa.

Jednak u psa z gorączką 40,6-41,0°C lub więcej należy jak najszybciej zbić temperaturę do wartości fizjologicznych. W tym celu niezbędne jest podanie leków przeciwgorączkowych.

UWAGA!
LEKI PRZECIWGORĄCZKOWE DLA LUDZI W WIĘKSZOŚCI NIE MOGĄ BYĆ STOSOWANE U PSÓW! Podaniem psu ibuprofen możesz go zabić, a nie pomóc!

Tak więc nie będzie tu drogi na skróty – pies z gorączką musi zostać zbadany i mieć wdrożone odpowiednie psie leki. Chcesz pomóc psu, jedź do lekarza weterynarii. Wizyta w gabinecie weterynaryjnym nie jest tylko po to, by zmniejszyć gorączkę psa, ale też by rozpocząć diagnostykę jej przyczyn. Podanie leku przeciwgorączkowego to nie leczenie choroby, a jedynie działanie objawowe.

Pacjent z gorączką często jest także osłabiony, odwodniony i wymaga podania kroplówki dożylnej z płynami i elektrolitami. W zależności od innych objawów nierzadko lekarz decyduje o podaniu leków przeciwzapalnych, leków przeciwwymiotnych, diuretyków, antybiotyków czy leków przeciwdrgawkowych. W niektórych przypadkach lekarz może zadecydować o tlenoterapii, a nawet sedacji pacjenta.

Jeśli wizyta u najbliższego weterynarza jest niemożliwa, a stwierdziłeś, że pies ma gorączkę, to przede wszystkim nawadniaj go, najlepiej podaj mu elektrolity.
Jeśli zbicie temperatury się nie powiedzie, wyszukaj numer najbliższej kliniki całodobowej lub lekarza dyżurującego pod telefonem i skonsultuj się z nim. Ważne, by umieć odróżnić gorączkę od udaru cieplnego. Być może lekarz uzna, że musisz się posiłkować lekami z domowej apteczki. Z leków przeznaczonych do stosowania u ludzi, za zgodą lekarza weterynarii (gdy nie ma przeciwwskazań oraz gdy nie mamy dostępu do leków przeznaczonych do stosowania u psów) możesz podać psu pyralginę (metamizol sodowy) w dawce odpowiednio dobranej do jego wagi.

Co do schładzania psów z gorączką literatura nie jest zgodna i należy tu być ostrożnym. Organizm w gorączce ma przecież przestawiony poziom temperatury w podwzgórzu i jeśli dostanie informację (z receptorów) o tym, że temperatura na skutek ochładzania spada, będzie chciał podkręcić tempo metabolizmu do ustalonego, wyższego poziomu. To oznacza, że schładzany organizm psa zaczyna jeszcze bardziej podwyższać temperaturę. Schładzanie dobrze się sprawdza razem z podaniem leków przeciwgorączkowych, szczególnie u zwierząt ze znacznie podwyższoną ciepłotą ciała. Ma to wtedy większy sens. Tutaj konieczne są chłodne okłady, zwilżanie jamy ustnej czy maty chłodzące. Wystarczą mokre ręczniki przyłożone do nieowłosionych części ciała, delikatny powiew z wiatraka, zwilżanie chłodną wodą błon śluzowych. Pamiętaj, by nie ochładzać psa zbyt gwałtownie. W takiej sytuacji może dojść do kolejnej niechcianej sytuacji, efektu odwrotnego niż ten zamierzony. Organizm psa dostaje sygnał o hipotermii i pojawiają się drżenia mięśniowe, które tylko wytwarzają dodatkowe porcje ciepła. Ochładzanie należy przerwać, gdy temperatura osiągnie 39,4°C.
Co ważne – przy udarze cieplnym zaleca się tylko ochładzanie pacjenta, bez wskazań do podawania leków przeciwgorączkowych, co także wynika z patofizjologii tego procesu.

Obniżona temperatura ciała – hipotermia

To stan zagrażający życiu psa. Obniżona temperatura ciała wpływa negatywnie na pracę układu krążeniowego, oddechowego, nerwowego, a także na odporność psa. Wyróżniamy hipotermię pierwotną, gdy obniżona temperatura ciała powstaje w wyniku niskiej temperatury otoczenia (np. wychłodzenie psa w mroźny dzień na dworze), lub wtórną, powstającą w wyniku zaburzonych procesów wytwarzania ciepła w organizmie. Dzieje się tak w wyniku choroby, urazu czy też działania niektórych leków (np. w trakcie znieczulenia po podaniu niektórych anestetyków). Temperatura 37,0°C i poniżej budzi mocny niepokój i daje gorsze rokowania szczególnie dla małych psów. Temperatura 34,4°C uznana jest za graniczną dla przeżycia. Mechanizmy obronne organizmu psa wytwarzające ciepło nie działają w tej temperaturze prawidłowo. W temperaturze 31,1°C żadne mechanizmy termoregulacyjne organizmu już nie pracują.

Kiedy odnotujesz u psa spadek ciepłoty ciała, to koniecznie ogrzewaj go i przewieź do najbliższej kliniki weterynaryjnej w celu rozpoczęcia terapii i diagnostyki.

Hipotermia szczególnie dotyczy szczeniąt w pierwszych dniach i tygodniach życia, gdy ich mechanizmy termoregulacyjnie nie są jeszcze w pełni sprawne, a temperatura ciała wynosi 33-35°C. Ważne, aby je odpowiednio dogrzewać (i nie przegrzewać). Pozostawione same sobie szczenię w pierwszych dniach po urodzeniu po prostu wychłodzi się na śmierć. Głównym źródłem ciepła powinna być matka, ale niekiedy konieczne jest dodatkowe ogrzewanie kojca. W przypadku szczeniąt chorych konieczny jest inkubator.

Podsumowanie

Kontrola temperatury ciała jest niezwykle ważna. Zarówno hipertermia, gorączka, jak i hipotermia to stany świadczące najprawdopodobniej o toczącej się chorobie i wymagają diagnostyki oraz odpowiedniego postępowania medycznego. Warto, by opiekun znał prawidłową temperaturę ciała swojego czworonoga, gdy jest zdrowy. Niektórzy wiedzą, że ich pies w domu ma 38,7°C, a w gabinecie weterynaryjnym czy podczas podróży, gdy jest zestresowany, ma 39,1°C. I jest to jego norma. Takie informacje są niezwykle przydatne, także dla lekarza weterynarii w trakcie wizyt. Mam niejednego pacjenta, który ze stresu w gabinecie osiąga temperaturę 40°C nawet podczas rutynowej wizyty. Tacy pacjenci mają w karcie adnotację o stresowej hipertermii.

lek. weterynarii Małgorzata Glema