Zapalenie dziąseł u psa – przyczyny, objawy, leczenie

Choroby przyzębia są jedną z najczęstszych i najbardziej rozpowszechnionych chorób zapalnych u psów. Problem ten dotyka aż 80% psów w wieku powyżej dwóch lat. Nie ma innego zapalenia w obrębie organizmu psa, które jest tak często diagnozowane. Termin „choroby przyzębia” odnosi się do zakażenia i zapalenia tkanek przyzębia, czyli dziąseł, ale także więzadeł przyzębia, kości wyrostka zębodołowego i cementu, czyli twardej tkanki pokrywającej korzenie zębów. Wyróżnia się dwie główne choroby przyzębia – zapalenie przyzębia i zapalenie dziąseł, o którym mowa w tym artykule.

Brzydki zapach z jamy ustnej, marudzenie i wybrzydzanie nad miską z karmą, odmawianie posiłku, ślinienie się, pojawienie się krwi w jamie ustnej, ocieranie łapami o pysk to tylko niektóre z objawów zapalenia dziąseł. Jak mu zapobiec i jak dbać o jamę ustną czworonoga? Zapraszam do lektury.

Czym są dziąsła?

To część błony śluzowej jamy ustnej, która pokrywa wyrostek zębodołowy i otacza szyjki zębów. Jest to tak zwana tkanka podporowa zębów, zwana także przyzębiem, która utrzymuje zęby w odpowiednim miejscu w szczęce i w żuchwie. Dziąsła przede wszystkim pełnią funkcję ochronną. Są tkanką wysoce sprężystą (bogatą we włókna kolagenowe), dzięki czemu podczas codziennego żucia nie dochodzi do urazów w jamie ustnej. Dziąsła możemy podzielić na związane i wolne (inaczej brzeżne). To pierwsze jest ściśle połączone z okostną, czyli mówiąc wprost – z kością (szczęką lub żuchwą). To ta część dziąsła nad zębem, którego szerokość jest zmienna, a najszersza u psów jest nad kłami szczęki. Dziąsło wolne jest niezwiązane z kością i leży luźno na zębie. To ta cześć dziąsła, która znajduje się tuż przy koronie zęba. Rozciąga się ono od wolnego brzegu dziąsła aż do dziąsła związanego.

W jamie ustnej czworonogów codziennie, po każdym posiłku pozostają liczne resztki pokarmowe tworzące osad zarówno na dziąsłach jak i na zębach, zarówno w obszarze naddziąsłowym, jak i poddziąsłowym. Jeśli nie zadbamy o regularną higienę jamy ustnej, z czasem dojdzie do rozwoju zapalenia.

Czym jest zapalenie dziąseł u psa?

Wszystko dzieje się w wyniku miernej higieny jamy ustnej pupila lub jej zupełnego braku. Jako pierwszy na powierzchni zarówno szkliwa, jak i dziąseł, tworzy się osad i biofilm bakteryjny, zwany płytką nazębną, który bezpośrednio wpływa na przyzębie, a następnie przechodzi w zapalenie dziąseł lub zapalenie przyzębia. Zapalenie dziąseł jest więc początkowym stadium choroby przyzębia. Przewlekły proces zapalny w jamie ustnej ewoluuje, pobudzając układ odpornościowy całego organizmu. Choroba może rozwinąć się najpierw na dziąsłach na wysokości siekaczy szczęki i żuchwy, czwartych przedtrzonowców i pierwszych trzonowców, chociaż u niektórych ras może dotyczyć również dziąseł nad kłami.

Płytka nazębna jest tworzona przez resztki pokarmowe, skupiska bakterii i ich uboczne produkty przemiany materii, glikoproteiny śliny, a także substancje nieorganiczne oraz komórki nabłonkowe i zapalne.

Taka płytka nazębna, jeśli nie jest usuwana w trakcie codziennej higieny, z czasem ulega mineralizacji i w konsekwencji powstaje kamień nazębny. Tego tworu nie jesteśmy w stanie usunąć szczotkowaniem zębów czy podawaniem psu gryzaków. Kamień uciska dziąsło, wywołując jego zapalenie, a nawet mechaniczne uszkodzenie.

W wyniku toczącego się zapalenia dziąseł może dojść do licznych konsekwencji miejscowych i ogólnoustrojowych. Do tych pierwszych zaliczamy:

• brak prawidłowej ochrony zębów, a w konsekwencji ich zwiększoną ruchomość w obrębie zębodołów,
• ciężkie zapalenie dziąseł i przyzębia,
• recesje dziąseł, odsłonięcie korzeni zębów, a w konsekwencji wypadanie zębów,
• łagodne i umiarkowane krwotoki z dziąseł,
• pojawienie się wydzieliny (surowiczej, ropnej, krwistej, śluzowo-ropnej) z nosa i powstanie przetoki ustno-nosowej.

W mocno zaawansowanych stanach dochodzi do przewlekłej choroby błony śluzowej nosa, a także do patologicznych złamań żuchwy lub szczęki.

Dlaczego należy dbać o higienę jamy ustnej psa?

Warto tu także podkreślić, że w jamie ustnej znajdują się bakterie fizjologicznie będące jej naturalna florą. Jednak gdy higiena jamy ustnej jest słaba, a płytka nazębna oraz kamień są obfite, bakterie namnażają się i stanowią poważny problem. W kontrolnych posiewach bakteryjnych przy zapaleniu dziąseł izolowane są nie tylko bakterie tlenowe, ale także beztlenowe. Co warto podkreślić, stan jamy ustnej to niezwykle ważny czynnik zdrowotny dla całego organizmu. Przy zapaleniu dziąseł i przyzębia zwierzę przecież w trakcie oddychania aspiruje wszystkie drobnoustroje, które mogą przyczynić się do infekcji dróg oddechowych, zaburzenia pracy wątroby i nerek, a nawet do zapalenia wsierdzia. To właśnie choroby narządowe i powikłania układowe należą do najczęstszych powikłań ogólnoustrojowych powstałych w wyniku zapalenia dziąseł.

Jak wielokrotnie podkreśliłam, niewłaściwa pielęgnacja jamy ustnej jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób przyzębia, ale także dieta, zachowanie, środowisko i genetyka odgrywają tu pewną rolę. Częstość występowania i nasilenie zapalenia dziąseł różnią się w zależności od wielkości i rasy psów. Szczególnie podatne są rasy małe, co powiązane jest u nich z szybką kumulacją osadu i kamienia nazębnego.

Czytaj także: Najczęstsze choroby psów ras małych i miniaturowych

Badania kliniczne jednoznacznie wskazują, że prawdopodobieństwo rozwoju zapalenia przyzębia wzrasta wraz z wiekiem i spadkiem masy ciała. Co oznacza, że u starszych psów kamień nazębny i zapalenie dziąseł diagnozowane są zdecydowanie częściej.

Czytaj także: Czyszczenie zębów u psa – jak robić to prawidłowo?

Zapalenie dziąseł u psa – objawy

Nieświeży oddech jest często pierwszą oznaką problemu zauważoną przez właściciela, chociaż nie zawsze jest on obecny. Przede wszystkim ból i dyskomfort związany z zapaleniem dziąseł objawiać się będą:

• zmniejszeniem lub brakiem apetytu (niekiedy mimo wstępnego zainteresowania posiłkiem),
• wybrzydzaniem przy jedzeniu,
• nagłym odchodzeniem od miski, popiskiwaniem w trakcie spożywania posiłku,
• ocieraniem pyska o różne przedmioty,
• drapaniem pyska łapami,
• nadmiernym ślinieniem,
• częstym i łapczywym piciem wody,
• mlaskaniem, mieleniem językiem etc.

Zapalenie dziąseł u psa – diagnostyka

Diagnozę stawia się na podstawie badania klinicznego pacjenta w gabinecie weterynaryjnym, które – należy podkreślić – nigdy nie jest kompletne. Najczęściej polega na wstępnych oględzinach otwartej jamy ustnej czworonoga, a nie na dokładnym badaniu stomatologicznym. Nie da się bowiem dokładnie zbadać jamy ustnej psa bez znieczulenia ogólnego czy też sedacji. Zwierzę nie pozwoli na dokładne badanie stomatologiczne z użyciem odpowiednich instrumentów medycznych, wykonanie RTG czy chociażby sprawdzenie głębokości kieszonek przyzębia. Tak więc diagnostyka chorób dziąseł i przyzębia u psów nieznieczulonych jest mniej dokładna aniżeli u pacjentów poddanych sedacji. Potwierdzają to badania, z których wnioski są następujące: częstość występowania chorób przyzębia u psów przytomnych wynosi od 9,3 do 18,2%. Natomiast szczegółowe badania u znieczulonych psów wskazują na znacznie wyższą częstość występowania tej choroby, wynoszącą od 44% do 100%. Co więcej, niektóre psy w ogóle nie pokażą jamy ustnej w gabinecie – nie ma tutaj żadnych magicznych sposobów, by psa do tego skłonić. Jeśli nie jest tego nauczony, nie lubi, gdy się go dotyka w tej okolicy, lub gdy po prostu go boli – nie zrobi tego. Mowa tu także o psach agresywnych, które muszą być w kagańcu, ale też o uparciuchach, które mają szczękościsk i za żadne skarby nie pokażą paszczy. Dlatego też warto trenować takie badanie w domu i uczyć od małego otwierania jamy ustnej chociaż na kilkanaście sekund lub minutę. Jeśli zaś pies nie pokaże stanu jamy ustnej, a w wywiadzie istnieje podejrzenie choroby, jest to wskazanie do znieczulenia (sedacji) i pełnego badania stomatologicznego.

Pamiętajmy, że przed każdym znieczuleniem ogólnym należy odpowiednio przygotować pacjenta – wykonać podstawowe badania krwi, przeprowadzić badanie kliniczne, a jeśli są wskazania, także badania dodatkowe, np. echo serca.

Rozpoznanie choroby przyzębia wymaga więc dokładnego badania stomatologicznego, polegającego na zgłębnikowaniu zębów, sondowaniu rowka dziąsłowego oraz badaniu RTG całego uzębienia. W trakcie badania określa się nie tylko stan zębów, ale także (lub przede wszystkim) dziąseł i przyzębia.

W badaniu jamy ustnej w obrębie dziąseł można stwierdzić kilka podstawowych nieprawidłowości:

• obrzęk i zaczerwienienie – są to podstawowe cechy zapalenia;
• wysięk zapalny, w tym niekiedy o charakterze ropnym – w przebiegu powikłanego zapalenia bakteryjnego dziąseł;

nadżerki i owrzodzenia – głębokie zmiany obejmujące nabłonek i głębsze warstwy tkanki łącznej;

• krwawienie z dziąseł podczas zgłębnikowania – wskazujące na proces zapalny;
• przerost lub rozrost dziąseł (hipertrofia i hiperplazja) – w takiej sytuacji konieczne jest pobranie tkanki do badania histopatologicznego oraz pobranie preparatów cytologicznych;
• cofanie się dziąseł – następuje najwcześniej w wyniku toczącej się choroby przyzębia, w takiej sytuacji zęby tracą przyczep i mogą zacząć wypadać.

Zapalenie dziąseł u psa – leczenie i profilaktyka

Podstawowym działaniem leczniczym w przebiegu zapalenia dziąseł jest przede wszystkim wykonanie profesjonalnego zabiegu periodontologicznego, czyli czyszczenia uzębienia (skaling) z płytki i kamienia nazębnego. Stwarza to idealne warunku do regularnej domowej higieny jamy ustnej (o czym mowa w następnym punkcie). W zaawansowanych przypadkach zapalenia dziąseł konieczne jest, oprócz wykonania zabiegu, wdrożenie antybiotyków, leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Niekiedy konieczna jest także ekstrakcja zębów, w tym nawet zupełna. Należy podkreślić, że zabieg sanacji oraz dbanie o higienę jamy ustnej nie będą skuteczne, jeśli doszło do powikłań ogólnoustrojowych lub też gdy inna choroba zaburza odporność i nie pozwala na prawidłowe leczenie pacjenta.

Skaling stomatologiczny to profesjonalny zabieg periodontologiczny, mający na celu usunięcie naddziąsłowej lub poddziąsłowej płytki nazębnej oraz kamienia nazębnego. Zabieg ten przeprowadza się u psów najczęściej za pomocą narzędzi ultradźwiękowych. Następnie powierzchnia koron zębów poddawana jest polerowaniu. W połączeniu ze skalingiem przeprowadza się także płukanie dziąseł w celu redukcji mikroorganizmów przyzębia.

Po takim zabiegu prawie zawsze zapalenie dziąseł samoistnie mija, jednak wróci, jeśli właściciel nie będzie odpowiednio dbał o stan jamy ustnej swojego psa.

Domowe sposoby leczenia dziąseł u psa

Domowe leczenie i zapobieganie nawrotom polega przede wszystkim na codziennym dbaniu o jamę ustną czworonoga. Wśród domowych sposobów higieny jamy ustnej wymienia się przede wszystkim mechaniczne mycie zębów (higiena aktywna) i chemiczne metody redukcji płytki nazębnej (higiena pasywna). Są to najważniejsze i podstawowe elementy profilaktyki zbierania się płytki nazębnej i kamienia nazębnego, a więc i profilaktyki powstawania chorób przyzębia, w tym przede wszystkim zapaleń dziąseł.

Mechaniczna redukcja płytki nazębnej

Szczotkowanie zębów jest najskuteczniejszą metodą codziennej kontroli zbierania się osadu oraz płytki nazębnej i jest nazywane złotym standardem kontroli chorób przyzębia. Oczywiście ma ono sens tylko, gdy zęby są czyszczone albo od małego przed pojawieniem się kamienia, albo u psa po zabiegu stomatologicznym (skalingu). Gdy pies ma objawy zapalenia dziąseł i kamień nazębny, to szczotkowaniem możemy jedynie potęgować problem i dyskomfort. Technik szczotkowania jest wiele i nie ma jednej uznanej za najlepszą. Niektóre doniesienia zalecają wykonywanie okrężnych ruchów nylonową szczoteczką o miękkim włosiu trzymaną pod kątem 45–60 stopni względem zębów. Na rynku zoologicznym jest wiele szczoteczek– należy po prostu dobrać taką, którą pies najlepiej toleruje. Szczoteczki ultradźwiękowe są dopuszczone do użytku dla psów, ale tylko i wyłącznie wtedy, gdy pies swobodnie i bez stresu pozwala na ich używanie. Pamiętajmy, że nie można szczotkować zębów na siłę, stresować tym psa czy powodować tym bólu i dyskomfortu.

Do szczotkowania używamy oczywiście specjalistycznej pasty do mycia zębów przeznaczonej dla psów. Te dla ludzi nie dość, że nie smakują czworonogom, to jeszcze mogą im nawet zaszkodzić ze względu na obecność fluoru w składzie. Ponadto niektóre pasty dla psów są enzymatyczne, czyli dodatkowo rozkładają osad nazębny i eliminują drobnoustroje dzięki naturalnym enzymom. Co więcej, często mają dodatkowe walory smakowe, dzięki czemu po prostu sprawiają przyjemność psiakowi podczas mycia zębów.

Oczywiście częstość i regularność szczotkowania zębów u psów jest kluczowa w profilaktyce zapalenia dziąseł. Według badań przeprowadzonych u psów mycie zębów codziennie lub co drugi dzień daje istotnie lepsze wyniki w porównaniu z rzadszym szczotkowaniem. W innym badaniu zauważono, że codzienne szczotkowanie zębów jest trzykrotnie skuteczniejsze w kontrolowaniu zbierania się płytki nazębnej w porównaniu ze stosowaniem gryzaków dentystycznych lub specjalnych karm dentystycznych. Dlatego zaleca się myć zęby psu po prostu codziennie. I jest to najlepszy sposób na zdrowy uśmiech pupila.

Produkty chemiczne sprzyjające redukcji płytki nazębnej

Są to bardzo różnorodne produkty pomocne przy kontroli zbierania się płytki nazębnej i kamienia nazębnego, wzmacnianiu dziąseł czy eliminacji bakterii. Mowa tu przede wszystkim o produktach zawierających chlorheksydynę (w aerozolu lub w paście), preparatach zawierających cynk i witaminę C, dodatkach do wody pitnej, żelach doustnych, a także o wielu innych preparatach, które możecie znaleźć w sklepach zoologicznych. Warto podkreślić, że preparaty te powinny być stosowane pod kontrolą lekarza weterynarii. Niektóre z nich, jak np. te zawierające chlorheksydynę, stosowane w nadmiarze lub zbyt długo mogą mieć efekt odwrotny do zmierzonego i sprzyjać odkładaniu się kamienia nazębnego czy nawet spowodować utratę smaku. Należy także zwracać szczególną uwagę na składy produktów. Niektóre z nich mogą zawierać ksylitol, który wykazuje u psów działanie toksyczne. Podobnie jest z produktami zawierającymi fluor. Wykazuje on działanie toksyczne i u psów stosowany jest jedynie miejscowo w leczeniu stomatologicznym, w określonych przypadkach. Produkty czy pasty do zębów zawierające fluor są powszechnie stosowane u ludzi w celu ograniczania powstawania próchnicy

Produkty naturalne stosowane do kontroli zapalenia dziąseł i w profilaktyce odkładania się płytki nazębnej

Tutaj mowa przede wszystkim o suplementach zawierających  aloes, a także płukankach ziołowych na bazie szałwii czy nagietka lekarskiego. Ziołolecznictwo jest powszechnie stosowane w przypadku zapalenia dziąseł u ludzi, jednak u zwierząt nie do końca ma ono sens – trudno wytłumaczyć psu, aby wypłukał jamę ustną i nie połykał naparu. Picie ziół niewiele tu pomoże. Istnieją także doniesienia o przeciwbakteryjnym działaniu ekstraktu z granatu, który jest skuteczny u psów. Największą popularnością wśród naturalnych produktów cieszą się te zawierające algi brunatne. Wykazują one działanie zmniejszające odkładanie się płytki nazębnej, ograniczają krwawienia z dziąseł i ich stan zapalny oraz poprawiają zapach z jamy ustnej. Najczęściej występują w postaci proszku i są stosowane jako dodatek do posiłku czy wody do picia.

Specjalistyczna karma

Temat ten budzi wiele kontrowersji. Wśród specjalistów i lekarzy weterynarii są jej zwolennicy, ale także osoby, które uważają, że karma dentystyczna nie ma większego wpływu na zbieranie się płytki nazębnej. Jednak faktycznie, tekstura pokarmu oraz jego skład mogą wpływać na środowisko jamy ustnej, a tym samym na kondycję dziąseł, stymulację wydzielania śliny i zbieranie się osadu nazębnego. Karmy suche sprzyjają mechanicznemu ścieraniu osadu z powierzchni zębów, zmniejszając tym samym gromadzenie się płytki nazębnej i powstawanie kamienia nazębnego, podczas gdy miękka żywność, taka jak domowe jedzenie czy karmy z puszki, często wiąże się z większą częstością występowania chorób przyzębia.

Ważny jest także skład karmy. Przede wszystkim musi być bogata w wysokiej strawności białko – jego niedobór może prowadzić do zwyrodnienia przyzębia. Następnie minerały, takie jak wapń i fosfor, są ważnymi składnikami odżywczymi. Ale uwaga! Ich nadmiar może prowadzić do wzrostu ilości kamienia nazębnego. Z drugiej strony niedobór wapnia i nadmiar fosforu może powodować wtórną żywieniową nadczynnością przytarczyc. Witamina C w diecie także może wykazywać działanie profilaktyczne dla chorób przyzębia. Tak więc typ diety i jej odpowiednie zbilansowanie na pewno odgrywają istotną rolę w otrzymaniu zdrowej jamy ustnej czworonoga.

Na rynku zoologicznym istnieją specjalistyczne karmy dentystyczne. Warto sprawdzić ich skład – powinny zawierać np. polifosforany, które działają jako chelaty minerałów, zapobiegające mineralizacji płytki nazębnej. Trudno powiedzieć, że karmy te są bardzo skuteczne. Podkreślę wyraźnie, że najbardziej skuteczne jest codzienne szczotkowanie zębów.

Specjalistyczne gryzaki dentystyczne

To ważny element codziennej higieny jamy ustnej. Oczywiście podawanie gryzaków ma sens tylko, gdy pies je gryzie i żuje. Nie gdy zjada je w całości w ciągu kilka sekund. Mowa tu o specjalistycznych enzymatycznych gryzakach, ale także o zabawkach do żucia, psich herbatnikach czy smaczkach ze skóry bydlęcej, a także o kościach (odpowiednich do obgryzania, jak np. kości bydlęce) czy twardych warzywach ( marchewka surowa, kalarepa). Produkty te działają poprzez stymulację wydzielania śliny i ścieranie osadu z zębów, prowadzące do mechanicznego usunięcia płytki nazębnej. Dodatkowo specjalistyczne produkty dentystyczne będą zawierać substancje chemiczne ułatwiające ścieranie osadu nazębnego.

Sprawdź: Przysmaki dentystyczne dla psa w sklepie John Dog

Jedno badanie dotyczące gryzaków pokazało, że w zasadzie każdy podawany psu gryzak ma dobry wpływ na stan jamy ustnej, a szczególnie warzywne gryzaki ograniczają zbieranie się płytki nazębnej. Ale uwaga: zbyt częste stosowanie twardych gryzaków powoduje nadmierne ścieranie zębów, a tym samym może przyczynić się do chorób przyzębia, pęknięć dziąseł czy urazów błony śluzowej jamy ustnej. Zbyt mocne i twarde gryzaki, jak poroża czy kopyta, mogą nawet spowodować złamania zębów, a także choroby endodontyczne.

Warto podkreślić, że wybór gryzaka musi być dostosowany do wieku, wielkości i stanu zdrowia czworonoga. Psy młode, ciekawskie czy te zbyt szybkie nierzadko połykają rogi czy poroża, które później przyczyniają się do chorób układu pokarmowego i konieczności wykonywania zabiegów chirurgicznych lub endoskopowych.

Czytaj więcej: Jaki gryzak dla psa i szczeniaka wybrać?

Zapalenie dziąseł – inne choroby

Niekiedy zapalenie dziąseł to nie proces zapalny powstający w wyniku gromadzenia się płytki nazębnej i kamienia nazębnego. Zmiany na dziąsłach można obserwować także w przebiegu różnych chorób układowych, a nawet nowotworowych. U psów niekiedy diagnozuje się przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej (CCUS) i przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej i przyzębia (CUPS). Choroba ta opisywana jest jako jedna jednostka zapalna i może pojawić się u psów każdej rasy i płci. W jej etiologię zaangażowany jest układ immunologiczny psa. Owrzodzenia nierzadko są symetryczne zarówno na dziąsłach, jak i na błonie śluzowej zębodołów, policzków, warg i podniebienia. Dodatkowo mogą pojawić się cechy zapalne wargi dolnej oraz powiększenie węzłów chłonnych. Leczenie polega na wykonaniu zabiegów periodontologicznych, niekiedy konieczne są pełna ekstrakcja zębów oraz leczenie farmakologiczne, czyli leki immunosupresyjne, przeciwzapalne i antybiotykoterapia.

Higiena jamy ustnej – podsumowanie

Zapalenie dziąseł u psa to poważny problem zdrowotny, a nie kosmetyczny, którego nie wolno bagatelizować. Nieleczone zapalenie dziąseł może powodować nie tylko ból i dyskomfort przy jedzeniu, ale także apatię i brak apetytu oraz może przyczynić się do rozwoju chorób ogólnoustrojowych. Jeśli tylko widzisz u psa pierwsze objawy chorób dziąseł, wyczuwasz brzydki zapach z jamy ustnej lub po prostu zauważyłeś coś niepokojącego w pysku – koniecznie udaj się na kontrolę do lekarza weterynarii, by ten zadecydował o dalszym postępowaniu.

W utrzymaniu zdrowych dziąseł najważniejsza jest codzienna higiena jamy ustnej oraz stosowanie wszelkich możliwych innych metod profilaktycznych poprawiających jej stan. Szczotkowanie zębów, czyli regularne usuwanie płytki nazębnej, jest najważniejsze. Dodatkowo warto stosować kilka innych produktów do jamy ustnej, jak np. żele czy produkty w aerozolu na dziąsła, dodatki do wody. Warto też zadbać o odpowiednią dietę i stosować zabawki do gryzienia i żucia, w tym gryzaki dentystyczne.

Kontrole stanu jamy ustnej powinny być przeprowadzane przez lekarza weterynarii najlepiej co pół roku, a przynajmniej raz na rok. Jest to szczególnie ważne u psów w wieku średnim, dojrzałym i u psich seniorów. Jeśli lekarz zdecyduje o konieczności wykonania sanacji – należy ją przeprowadzić. Tylko połączenie profesjonalnego zabiegu periodontologicznego (sanacji) wykonywanego w gabinecie weterynaryjnym z codzienną, regularną higieną jamy ustnej przynosi najlepsze rezultaty.

Małgorzata Glema, lekarz weterynarii