Zapalenie pęcherza u psa – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie pęcherza moczowego to schorzenie dość często diagnozowane u psów. Jego przyczyn jest wiele, ale prawie zawsze dochodzi do bakteryjnego zapalenia pęcherza. Warto jednak zwrócić uwagę, że dysuria, czyli utrudnione oddawanie moczu, bądź poliuria, czyli zwiększona ilość oddawanego w ciągu doby moczu, nie zawsze świadczą o zapaleniu pęcherza. Co mogą sugerować zaburzenia oddawania moczu, jakie są najczęstsze objawy zapalenia pęcherza moczowego oraz jak powinno się je leczyć, dowiesz się z artykułu.

Zapalenie pęcherza u psa – przyczyny

Zapalenie pęcherza u psów wywoływane jest głównie przez bakterie. Infekcja pęcherza na tle mykoplazm, chlamydii, wirusów czy grzybów należy do rzadkości.

Do najczęściej izolowanych z pęcherza moczowego bakterii wywołujących jego zakażenie należą:

• Escherichia coli (najczęściej izolowana, aż w 45%),
• Staphylococcus,
• Streptococcus,
• Enterococcus,
• Enterobacter,
• Proteus,
• Klebsiella,
• Pseudomonas.

Warto podkreślić, że zapalenie pęcherza moczowego w 70-80% wywoływane jest przez jeden rodzaj bakterii, jednak mogą się także zdarzyć tzw. zapalenie mieszane, czyli powodowane przez dwa lub trzy rodzaje bakterii jednocześnie.

Najczęstszą drogą dostania się tych patogenów do pęcherza moczowego jest droga wstępująca, czyli przez cewkę moczową. Bakterie te pochodzą z jelit (kału) oraz ze skóry. Warto podkreślić, że istnieją naturalne mechanizmy obrony organizmu przed zapaleniem pęcherza. Gdyby ich nie było, to przecież lekko brudna okolica odbytu czy pochwy (co u psów nie należy do rzadkości) skutkowałaby ciągłą infekcją. Do takich mechanizmów zalicza się przede wszystkim silny strumień moczu, dzięki któremu spłukiwane jest aż 95% bakterii. Innymi słowy – im częściej pies produkuje i oddaje mocz, tym lepiej. Dodatkowo sama budowa anatomiczna cewki moczowej i pęcherza moczowego oraz bariera błony śluzowej, chronią układ moczowy przed ciągłymi infekcjami. A co najważniejsze, sam mocz ma właściwości bakteriostatyczne, a nawet bakteriobójcze (niskie pH, wysokie stężenie mocznika i kwasów organicznych). Drugą możliwą przyczyną zapalenia jest dostanie się bakterii przez krwiobieg – należy to jednak do rzadkości.

Wszystkie czynniki wpływające na zmniejszenie objętości wydalanego moczu, czyli do zwiększenia ilość moczu zalęgającego (np. kamienie w pęcherzu moczowym), oraz mające wpływ na rozcieńczenie moczu (np. zwiększone pragnienie) mogą przyczynić się do częstych infekcji pęcherza moczowego. W takich sytuacjach naturalne mechanizmy obronne układu moczowego po prostu nie działają poprawnie.

Fizjologiczna ilość moczu zalegającego w pęcherzu moczowym wynosi 0,2-0,4 ml/kg masy ciała psa. Prawidłowa ilość wydalanego moczu wynosi 20-45 ml/kg masy ciała psa na dobę.

Czynniki sprzyjające infekcjom pęcherza:

• zaburzenia układu odpornościowego – wynikające z wieku, kondycji, chorób towarzyszących czy z przyjmowania niektórych leków,
• choroby układu endokrynnego, np. cukrzyca,
• choroby nerek, np. przewlekła choroba nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• choroby prostaty,
• kamica moczowa,
• choroby nowotworowe (TCC – rak z nabłonka przejściowego),
• zaburzenia psychogenne powodujące zwiększone pragnienie,
• ból, szczególnie przewlekły,
• wady anatomiczne układu moczowo-płciowego,
• niedostateczna higiena oraz złe warunki sanitarne, w których przebywa pies,
• płeć – notuje się większą zachorowalność u samic ze względu na krótszą niż u samców cewkę moczową.

Zapalenie pęcherza u psa – objawy

Jak rozpoznać zapalenie pęcherza? Objawy zazwyczaj są dość szybko zauważane przez opiekuna psa. Łatwiej je zaobserwować, gdy codziennie wychodzi się z pupilem na codzienne spacery. Gorzej z psami wypuszczanymi do ogrodu, które załatwiają się bez kontroli opiekuna.

Przede wszystkim podrażnienie błony śluzowej pęcherza moczowego lub cewki moczowej prowadzi do dysurii, czyli utrudnionego oddawania moczu. Dodatkowo zmienia się częstotliwość oddawania moczu, jego zabarwienie oraz zapach. Oddawaniu moczu może towarzyszyć uczucie pieczenia, dlatego pies często wylizuje okolice penisa/sromu. Nierzadko zdarza się, że pupil co chwilę próbuje oddać mocz, kręci się przy tym, długo ustawia, czasami bezskutecznie, saneczkuje. Ale są też sytuacje, w których znajdujemy mokre posłanie, gdy piesek bezwiednie oddaje mocz pod siebie. Nieprawidłowe oddawanie moczu prowadzi do jego niezupełnego wydalania, a zatem zwiększa się ilość moczu zalęgającego. Są to idealne warunki do namnażania się bakterii, a zatem i objawy się potęgują. Warto tutaj zaznaczyć, że nieleczone zapalenie pęcherza może przyczynić się do odmiedniczkowego zapalenia nerek, co znacząco wpływa na rokowania i na stan pacjenta. Pies staje się apatyczny, gorączkuje, traci apetyt. Objawy ogólne są mocno zaawansowane.

Do najczęstszych objawów zapalenie pęcherza należą:

• dysuria – utrudnione oddawanie moczu, niekiedy pojawia się kropelkowanie,
• zmiana zabarwienia moczu (najczęściej stwierdzany jest krwiomocz),
• poliuria – zwiększona ilość oddawanego moczu w ciągu dnia,
• częstomocz – zwiększona częstotliwość oddawania moczu,
• stranguria – bolesne oddawanie moczu,
• apatia, osowiałość,
• spadek apetytu,
• gorączka,
• bolesny brzuch,
• zaczerwienienie sromu/penisa,
• niepokój.

Inne przyczyny dysurii, które warto mieć na uwadze podczas diagnostyki:

• kamienie moczowe (w cewce moczowej, w pęcherzu moczowym),
• nowotwory (cewki moczowej, prostaty, pęcherza moczowego),
• urazy (przerwanie ciągłości ściany pęcherza moczowego/cewki moczowej, zwężenie cewki moczowej),
• idiopatyczne zapalenie pęcherza moczowego,
• zapalenie i łagodny rozrost prostaty (gruczołu krokowego) u samców,
• zaburzenia neurologiczne (dyssynergia, dysfunkcja pęcherzowo-cewkowa).

Zapalenie pęcherza u psa – diagnostyka

Do podstawowych badań diagnostycznych w przypadku objawów z dolnych dróg moczowych należą:

• badanie kliniczne wraz z badaniem per rectum (przez prostnicę),
• badanie ogólne moczu wraz z osadem,
• posiew bakteriologiczny moczu wraz z antybiogramem,
• RTG jamy brzusznej,
• badanie USG jamy brzusznej ze szczególnym uwzględnieniem układu moczowo-płciowego.

Badania dodatkowe (w przypadku braku reakcji na leczenie zapalenia pęcherza czy zaawansowanego procesu chorobowego):

• badania krwi (morfologia, badania biochemiczne surowicy, badanie hormonów),
• badania kontrastowe (cystografia),
• pobranie biopsji cienkoigłowej,
• badania i analiza kamieni moczowych,
• endoskopia pęcherza moczowego i cewki moczowej.

Wszelkie zaburzenia oddawania moczu powinny być wnikliwie diagnozowane przez lekarza weterynarii. Istotne jest tutaj podstawowe badanie kliniczne wraz z wywiadem: czy objawy pojawiły się nagle, czy trwają od jakiegoś czasu, jakie dodatkowe objawy towarzyszą chorobie.

Podstawowym badaniem jest badanie moczu, w którym nierzadko stwierdza się podniesione pH, zwiększoną ilość białka, bakteriurię (obecność bakterii), krwiomocz, ropomocz oraz zwiększoną ilość nabłonka przejściowego w osadzie. Zawsze powinien być wykonany posiew moczu, nawet wtedy, gdy w osadzie nie została odnotowana obecność bakterii. Lekarz musi także ustalić, gdzie umiejscowione jest zapalenie – czy tylko w pęcherzu moczowym, czy może już rozwinęło się odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Nierzadko mocz do badania właściciel łapie bezpośrednio podczas mikcji psa. Jednak najlepszą i zalecaną metodą pobierania moczu jest cystocenteza, czyli nakłucie pęcherza moczowego przez powłoki ciała. Jest to zabieg praktycznie bezbolesny (porównywalny do pobrania krwi). Pobrany w ten sposób mocz daje najbardziej wartościowe wyniki analizy, bez zanieczyszczeń. Nie zawsze jednak, szczególnie u dużych i otyłych psów, taki zabieg udaje się wykonać. Niekiedy mocz pobiera się poprzez sterylne cewnikowanie (szczególnie u samców), jednak i tutaj literatura nie jest jednoznaczna w kwestii zanieczyszczenia moczu. Dobrą praktyką jest przyniesienie próbki moczu przez opiekuna już na pierwszą wizytę (w specjalnym pojemniku, najlepiej jałowym), by lekarz mógł wykonać pierwsze, wstępne badanie moczu i zdecydować o kolejnych badaniach.

Zapalenie pęcherza u psa – leczenie

W zależności od wyników badania ogólnego moczu wraz z osadem, posiewu moczu oraz stanu klinicznego pacjenta lekarz decyduje o wdrożeniu:

• leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych (najczęściej są to leki z grupy NLPZ – niesterydowych leków przeciwzapalnych),
• leków rozkurczowych,
• antybiotyku według wyniku antybiogramu,
• suplementów/leków usprawniających pracę pęcherza moczowego,
• substancji zakwaszających mocz, by ograniczyć namnażanie się bakterii.

U psów z nawracającym zapaleniem pęcherza zawsze powinien być wykonany posiew bakteriologiczny, a antybiotykoterapia powinna być stosowana odpowiednio długo. W takiej sytuacji zawsze należy starać się znaleźć przyczynę nawracających infekcji. Chodzi tu np. o to, czy nw pęcherzu moczowym nie zalega kamień moczowy, który trzeba usunąć chirurgicznie (cystotomia), lub czy problem nie leży np. w wadzie anatomicznej (nieprawidłowo rozwinięty srom) czy w chorobie prostaty. Choroby podstawowe i towarzyszące przyczyniające się do infekcji pęcherza moczowego, jak np. spadek odporności czy choroby endokrynologiczne, zawsze należy odpowiednio leczyć i kontrolować.

Problem niedoleczonego zapalenie pęcherza nie należy do rzadkości. Wówczas objawy związane z infekcją dolnych dróg moczowych po prostu szybko nawracają. Może tak się zdarzyć z powodu złej reakcji na leczenie.

Wśród przyczyn takiej sytuacji wymienia się:

• źle dobrany antybiotyk lub jego zbyt małą dawkę,
• złe podawanie leku w domu (np. gdy pies wypluwa tabletki, nie dostaje leków regularnie),
• dodatkowe problemy osłabiające działanie leku – kamica moczowa, choroba prostaty,
• infekcję bakteryjną na tle mieszanym, czyli sytuację, w której więcej bakterii odpowiada za zapalenie, ale tylko jedna została wyizolowana w badanym posiewie moczu,
• oporność bakterii na zastosowany lek.

Po zakończonej antybiotykoterapii (po 10-14 dniach od odstawienia antybiotyku ), jak i w jej trakcie (po 3-5 dniach podawania leków) powinny być wykonane posiewy kontrolne moczu. W przypadku pacjentów z nawracającym zapaleniem pęcherza należy poszerzyć diagnostykę w oparciu o badania kontrastowe dróg moczowych, USG oraz rozszerzone badania krwi.

Jeśli chodzi o domowe leczenie zapalenia pęcherza, absolutnie nie zaleca się podawania leków na własną rękę. Żadna furazydyna hamująca namnażanie się bakterii (nie działa bakteriobójczo) ani żadne leki moczopędne stosowane u ludzi nie widnieją w wytycznych dotyczących leczenia zapalenia pęcherza moczowego u psa. Nie są to ani leki pierwszego rzutu, ani leki skuteczne przy takim problemie u psów. Przede wszystkim nie wiemy, jaka jest przyczyna objawów, a stosowanie leków na własną rękę może przyćmić problem podstawowy i utrudnić leczenie zapalenia pęcherza. Nie zaleca się więc stosowania żadnych leków samodzielnie. Można natomiast zastosować domowe metody zakwaszania moczu (np. podać psu żurawinę bez dodatków słodzących) oraz leki rozkurczowe, jak np. drotawerynę w odpowiedniej dawce dostosowanej do wagi psa. Trzeba jednak mieć na uwadze, że wszelkie leki stosowane na własną rękę mogą wpłynąć na obraz wyników i utrudnić dalszą diagnostykę. Najlepiej gdy tylko zauważymy niepokojące objawy podczas mikcji pupila, udać się po prostu do lekarza.

Zapalenie pęcherza u szczeniaka

Szczeniaki są dość podatne na zapalenie pęcherza ze względu na słabszą odporność, narażenie na wychłodzenie oraz nie zawsze dostateczną higienę okolicy cewki moczowej.
Aby nie doprowadzić do zapalenie pęcherza moczowego, należy odpowiednio dbać o higienę zwierzaka po każdym oddaniu moczu i o jego komfort cieplny – nie pozwolić na wychłodzenie, ale także na przegrzanie. Ograniczyć leżenie na zimnej podłodze czy przy oknie bądź wiatraku. Należy porządnie wycierać i suszyć psa po każdej kąpieli. Warto także wzmocnić jego odporność (szczególnie u szczeniąt z osłabionym układem immunologicznym) poprzez suplementację np. beta-glukanu. W przypadku pojawienia się kropelkowania, częstomoczu, ogólnego niepokoju, wylizywania okolicy cewki moczowej konieczna jest wizyta u specjalisty.

Jak uchronić psa przed zapaleniem pęcherza?

Niestety nie istnieją specjalistyczne metody profilaktyki zapalenia pęcherza moczowego. Najważniejsze jest prawidłowe i regularne pojenie psa (by nie doszło do zagęszczenia moczu) oraz regularne oddawanie przez niego moczu (by pies go nie wstrzymywał). Dodatkowo warto dbać o czystość otoczenia (posłania, kojca) i o czystość okolicy sromu/penisa psa. Zawsze należy leczyć choroby pierwotne, jak np. cukrzycę czy kamicę pęcherza moczowego, które nieleczone mogą sprzyjać infekcjom układu moczowego.

Warto także pamiętać o profilaktyce na wakacjach, szczególnie gdy nasz pupil lubi kąpiele w morzu, jeziorze czy w stawie. Zawsze należy dbać o czystość psa, by nie doprowadzić do zabrudzenia czy wychłodzenia cewki moczowej. Również podrażnienia i otarcia nabłonka napletka czy pochwy mogą sprzyjać infekcji układu moczowego. Bywa tak np. po pobycie nad morzem i zabawie w piasku – dochodzi do otarć tej okolicy. Psa piecze i boli, więc wylizuje okolice cewki moczowej. Taka sytuacja najpewniej szybko doprowadzi do zapalenia cewki i pęcherza moczowego.

Małgorzata Glema, lekarz weterynarii