Kwasy tłuszczowe to niezwykle istotny składnik diety czworonoga, dlatego tak ważne jest, aby zadbać o ich obecność w codziennych posiłkach psa. W tej publikacji znajdziesz najważniejsze informacje dotyczące właśnie tego składnika. Przeczytaj, czym karmić swojego pupila i jaki olej jest najlepszy dla psa.
Spis treści:
Podział tłuszczów
Lipidy, zwyczajowo nazywane tłuszczami, należą do podstawowych składników odżywczych i stanowią jedno z głównych źródeł energii (1 g tłuszczu dostarcza zwierzętom 8,5 kcal energii metabolicznej). Tłuszcze są nie tylko materiałem energetycznym, ale również niezbędną dla prawidłowego funkcjonowania organizmu grupą związków chemicznych. Termin „tłuszcze” jest bardzo szeroki i – w zależności od przyjętych kryteriów – można dokonać ich różnej klasyfikacji. Ze względu na stan skupienia w temperaturze pokojowej tłuszcze można podzielić na ciekłe i stałe. Biorąc pod uwagę budowę chemiczną, podzielimy je na proste i złożone. Podstawę budowy większości lipidów stanowią kwasy tłuszczowe.
Kwasy tłuszczowe
Kwasy tłuszczowe (KT, FA – fatty acids) to podstawowe jednostki, z których powstają trójglicerydy – będące magazynem energii dla komórek – oraz fosfolipidy i glikolipidy – główne składniki błon komórkowych. Kwasy tłuszczowe zbudowane są z węgla, wodoru i tlenu.
W zależności od liczby atomów węgla kwasy tłuszczowe dzielimy na
- krótkołańcuchowe (<6 atomów węgla),
- średniołańcuchowe (8-12 atomów węgla),
- długołańcuchowe (od 14 atomów węgla).
Ze względu na obecność i liczbę wiązań podwójnych (nienasyconych) pomiędzy atomami węgla kwasy tłuszczowe można podzielić na
- nasycone (SFA – saturated fatty acids) – niezawierające wiązań podwójnych,
- nienasycone (UFA – unsaturated fatty acids) – zawierające wiązania podwójne.
W zależności od liczby podwójnych wiązań w łańcuchu węglowym KT nienasycone dzielimy na
- jednonienasycone (MUFA – monounsaturated fatty acids) – jeżeli w cząsteczce jest tylko jedno wiązanie podwójne,
- wielonienasycone (PUFA – polyunsaturated fatty acids) – jeżeli w łańcuchu znajduje się więcej niż jedno wiązanie podwójne.
Kwasy tłuszczowe nasycone
Kwasy nasycone są przede wszystkim źródłem energii niezbędnej do prawidłowego codziennego funkcjonowania. Kwasy te biorą udział w budowie błon komórkowych, są także niezbędne w procesie transportu i wchłaniania witamin A, D, E i K. Mogą również regulować wydzielanie hormonów i brać udział w reakcjach odpornościowych. Nasycone kwasy tłuszczowe są doskonałym źródłem łatwo dostępnej energii dla psów poddawanych intensywnemu wysiłkowi fizycznemu (głównie psy zaprzęgowe), chorych na cukrzycę oraz psich noworodków. Niedostateczna podaż tłuszczu w okresie wyczerpujących treningów lub długo trwających zawodów może prowadzić do utraty masy ciała psa. Bogate w kwasy nasycone są przede wszystkim pokarmy pochodzenia zwierzęcego (wołowina, wieprzowina, jagnięcina). Dobre źródło tłuszczu dla psów sportowych stanowią średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (kaprylowy C8:0, kaprynowy C10:0, laurynowy C12:0). Duża ich przydatność wynika, poza wysoką kalorycznością, z bardzo dobrej przyswajalności. Uwolnione w wyniku działania enzymów trawiennych średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe są wchłaniane głównie bezpośrednio do krwi, a następnie transportowane do wątroby.
Nienasycone kwasy tłuszczowe
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA)
Prekursorem w tej grupie jest kwas oleinowy 18:1. Organizm potrafi wyprodukować MUFA samodzielnie, mając do dyspozycji związki wyjściowe.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA)
Podstawową funkcją wielonienasyconych kwasów tłuszczowych jest utrzymanie prawidłowej struktury błon biologicznych. Niedobory PUFA objawiają się zakłóceniami: wzrostu, funkcjonowania układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, dermatozami, nasileniem metabolizmu energetycznego czy uszkodzeniem nerek.
Przedstawiciele rodziny n-3
-
- kwas alfa-linolenowy (ALA; 18:3), forma macierzysta,
- kwas eikozapentaenowy (EPA; 20:5),
- kwas dokozaheksaenowy (DHA; 22:6),
- kwas stearydynowy (STA; 18:4).
Przedstawiciele rodziny n-6
- kwas linolowy (LA, 18:2), forma macierzysta,
- kwas γ-linolenowy (GLA, 18:3) (gamma-linolenowy),
- arachidonowy (AA, 20:4).
Wszystkie PUFA z rodzin n-7 i n-9 mogą być syntetyzowane przez organizmy ssaków, natomiast kwasy z rodzin n-3 i n-6 to kwasy egzogenne i muszą być dostarczane z pożywieniem. Trzeba również podkreślić, że chociaż w metabolizmie kwasów obu rodzin (n-3 i n-6) uczestniczą te same enzymy, to jednak przechodzenie kwasów jednej rodziny w kwasy drugiej jest niemożliwe. Oznacza to, że jeśli dostarczamy w pożywieniu kwasy n-6, to organizm nie zamieni ich w n-3. Warto wiedzieć, że enzym Δ–6 desaturaza pozwala wytworzyć metabolity z rodziny n-3 i n-6 (na przykład niezbędne kwasy EPA i DHA z ALA; GLA z LA), ale u ssaków enzym ten występuje w niewielkich ilościach, a według niektórych źródeł uważa się, że u mięsożernych nie występuje wcale. Oznacza to, że niezbędne kwasy należy dostarczyć psu wraz z dietą (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, NNKT). Warto przy tym pamiętać, że kwasy EPA i DHA występują w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego. Ukazuje się coraz więcej badań wskazujących na niewielki udział ALA w syntezie EPA i DHA. Wchłanianie ALA u człowieka wynosi około 96%, ale konwersja do EPA i DHA jest niska (w dostępnej literaturze podawane są wartości od 0,2−2% do 10−15%). Ponadto ALA wywołuje słabsze efekty metaboliczne niż jego długołańcuchowe pochodne. Dlatego zasadne wydaje się stosowanie w diecie psów, oprócz kwasu α-linolenowego (wykorzystywanego jedynie jako źródło energii), również EPA i DHA.
KWASY TŁUSZCZOWE Z RODZINY n-3
Źródłem długołańcuchowych kwasów z rodziny n-3 są głównie ryby oraz oleje z nich wytwarzane, a ostatnio coraz częściej też hodowlane algi morskie. Na uwagę zasługują zwłaszcza tłuste ryby morskie, między innymi makrela, łosoś, śledź i sardela, zawierające tych kwasów najwięcej. Występowanie kwasów tego typu zależy nie tylko od gatunku i stanu fizjologicznego ryb, ale również od pory roku i akwenu, w których odbywa się połów. Ryby z zimnych mórz zawierają więcej EPA, natomiast z ciepłych – DHA. Ponadto ryby hodowlane karmione zwyczajną paszą bogatą w kwasy tłuszczowe n-6, zawierają mniej n-3 PUFA i więcej n-6 PUFA niż te same gatunki ryb żyjące w stanie naturalnym.
Do produkcji suplementów diety dla psów najczęściej wykorzystywany jest tran z dorszy oraz z wątroby rekina. Ryby gromadzą kwasy w organizmie z pobieranego fitoplanktonu i zooplanktonu, zasobnego w mikroalgi wytwarzające kwasy EPA i DHA. Teoretycznie lepszym źródłem EPA/DHA jest kryl antarktyczny – skorupiak żyjący w morzach i oceanach wokół Antarktydy, żywiący się algami. Ryby zawierają kwasy n-3 w formie triglicerydów, zaś kryl zawiera je jako fosfolipidy. Warto przypomnieć, że dobrym źródłem egzogennych kwasów tłuszczowych są również jaja kurze (więcej o jajkach w diecie psa dowiecie się w tym artykule).
Kwasy DHA i EPA odgrywają istotną rolę w zapobieganiu zmianom chorobowym m.in. chorób o podłożu zapalnym oraz łagodzeniu ich. Podkreśla się zasadnicze znaczenie DHA dla prawidłowego rozwoju i działania mózgu, ośrodkowego układu nerwowego, narządu wzroku oraz spermatocytów. Kwas ten należy do podstawowych składników błon komórek nerwowych, dzięki czemu wywiera wpływ na rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego. Występuje również w fosfolipidach siatkówki (około 45% wszystkich lipidów). W siatkówce DHA pełni funkcję neuroprotekcyjną i promującą przetrwanie fotoreceptorów oka. Zaburzenia i brak dostępności kwasów n-3 dla fotoreceptorów siatkówki prowadzą do zwyrodnienia plamki ocznej i ślepoty. DHA ma także znaczenie w rozwoju młodych organizmów, a później – w utrzymaniu właściwej homeostazy u starszych psów.
Zwraca się także uwagę na udział PUFA w hamowaniu procesów zapalnych skóry u psów. Badania przeprowadzone u psów z dolegliwościami atopowymi wskazują na pozytywne efekty wzbogacenia diety mieszaniną olejów zawierającą EPA (17 mg/kg), DHA (5 mg/kg) i GLA (35 mg/kg). Zaobserwowano także wpływ PUFA na zmniejszenie świądu. Psy, które otrzymywały DHA i EPA, wykazywały istotne ograniczenie świądu i wypadania sierści oraz poprawę stanu okrywy włosowej w porównaniu z osobnikami kontrolnymi.
Oprócz właściwości przeciwzapalnych wielonienasycone kwasy tłuszczowe wykazują zdolność do redukcji stresu u zwierząt przez stymulację syntezy serotoniny. Serotonina odgrywa kluczową rolę w podstawowych procesach neurobiologicznych warunkujących różne zachowania. Badania na szczurach wykazały niższy poziom agresji i mniejszą reakcję na stresory u zwierząt na diecie wzbogaconej w wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3. Wykazano również, że pokarmy zawierające DHA i EPA wyraźnie polepszają zdolności poznawcze u psów seniorów.
Kwas DHA razem z EPA mają także duże znaczenie w prawidłowym rozwoju płodu. U ssaków w czasie ciąży, przede wszystkim w trzecim trymestrze, ma miejsce największa retencja DHA w układzie nerwowym płodu. Podawanie NNKT sukom w ciąży skutkuje poprawą rozwoju mózgu u szczeniąt. Zalecana jest ich suplementacja także kilka tygodni po porodzie, ponieważ w momencie narodzin mózg nadal ulega przemianom i swój pełny rozwój osiąga około 5. tygodnia życia.