Kalendarz szczepień u psa i szczeniaka – kiedy i jakie wykonać?

Szczepienia to inwestycja w zdrową przyszłość Twojego pupila. Podając psu szczepionkę, podajemy mu w małej dawce pozbawiony zjadliwości lub inaktywowany antygen bądź jego fragment. Celem szczepienia jest wytworzenie przeciwciał. Tak więc szczepienie to podstawowe działanie profilaktyczne, dzięki któremu u szczeniaka wykształci się odporność przeciwko chorobom zakaźnym. Szczepienia możemy podzielić na podstawowe, inaczej zasadnicze, i dodatkowe. W artykule przedstawię aktualne wytyczne dotyczące szczepienia psów przeciwko chorobom zakaźnym. Zawarte tu informacje pochodzącą z przewodnika dotyczącego szczepień wydanego przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy Małych Zwierząt (WSAVA – World Small Animal Veterinary Association), w tym Specjalistów do Spraw Szczepień VGG (Vaccination Guidelines Group). W wyznaczaniu kalendarza szczepień należy także brać pod uwagę zalecenia producenta stosowanych szczepionek. O częstotliwości i doborze szczepień zawsze decyduje lekarz weterynarii. Dla ułatwienia nawigacji w tej obszernej tematyce do artykułu załączamy tabelę szczepień w formie pliku PDF, do pobrania i zaglądania w przypadku jakichkolwiek wątpliwości.

→   POBIERZ TABELĘ SZCZEPIEŃ PSA  ←

Schemat przeprowadzania szczepień u psa i szczeniaka, czyli tak zwany kalendarz szczepień, zależy od wielu czynników. Między innymi od kondycji szczeniaka, jego stanu zdrowia, przeprowadzonej wcześniej profilaktyki, w tym odrobaczenia, oraz od jego pochodzenia. Najważniejsze wydaje się pochodzenie psa, ze względu na miano przeciwciał matczynych. Inny będzie ich poziom u szczeniaka z hodowli, wykarmionego mlekiem szczepionej matki (wysoki), a inny u znalezionego, bezdomnego szczenięcia o nieznanej historii (niski). Dlaczego przeciwciała matczyne są tak ważne? W wielkim skrócie: szczenię rodzi się z niedojrzałym układem odpornościowym, a przeciwciała otrzymuje od suki wraz z siarą i kolejno z mlekiem. Następnie poziom przeciwciał matczynych pomału spada i w pewnym momencie jest na tyle mały, że odporność psa na choroby jest już niewielka. Jednocześnie poziom tych samych przeciwciał jest na tyle jeszcze wysoki, że szczepienia – najprościej mówiąc – nie przyjmują się. Szczepionka (antygen) zostanie przez nie zneutralizowana. Jednocześnie organizm szczeniaka zaczyna produkować własne przeciwciała. Ta luka w obecności przeciwciał nazywana jest siodełkiem immunologicznym i w tym okresie pies może zachorować.

Czas trwania luki immunologicznej jest u psów różny, zależy od wielu czynników, trwa 6-16 tygodni. W tym czasie kwarantanna psa ma ogromne znaczenie. Szczególnie ważna jest u szczeniaków, które nie były karmione przez matkę albo których wcześniejszych losów nie znamy. Ważny jest fakt, że pierwsze szczepienie nie zawsze może zapewnić psu ochronę. Dlaczego? Dlatego, że szczepiąc, nie wiemy przecież, jaki jest poziom przeciwciał matczynych. Jeśli szczepienie się przyjmie, to należy pamiętać, że ochrona jest tylko częściowa. Dlatego właśnie szczepienia u psów przeprowadza się kilkukrotnie, odpowiednio co 2-4 tygodnie.

Według WSAVA program szczepień obowiązkowych dla szczeniąt obejmuje 4 szczepienia dla wszystkich psów: przeciwko nosówce, parwowirozie, chorobie Rubartha i wściekliźnie. Uznaje się, że pierwsze szczepienie jest możliwe najwcześniej w wieku 6 tygodni, a najpóźniej w wieku 9 tygodni. WSAVA zaleca, aby ostatnie szczepienie szczeniaka przeciwko chorobom zakaźnym obyło się w wieku 16 tygodni lub nawet później. Szczepienia należy dostosowywać indywidualnie do psa. Różnice mian przeciwciał między osobnikami są tak duże, że trudno określić jeden, uniwersalny schemat szczepień.

Szczepienia podstawowe

Szczepienia zasadnicze (podstawowe) to takie, które powinny być przeprowadzane u wszystkich psów na całym świecie. Chronią przed takimi chorobami, jak nosówka, parwowiroza, choroba Rubartha i wścieklizna. Wszystkie te choroby są bardzo groźne dla zdrowia i życia Twojego psa, dlatego uważnie pilnuj terminów szczepień.

Parwowiroza – najczęstsza choroba zakaźna o wysokiej śmiertelności wśród psów do 6 miesiąca życia. Wywołana jest przez parwowirus typu 2 (CPV wariant 2a, 2b oraz 2c). Choroba przenosi się poprzez ślinę, kał, wymioty oraz przez bezpośredni kontakt psów. Najczęściej występuje pod postacią jelitową (wodniste biegunki, wymioty, gorączka, silne odwodnienie), ale może też pojawić się forma sercowa choroby. Objawy najczęściej są ostre lub nadostre, mogące prowadzić do śmierci psa. Szczeniaka może zarazić nie tylko chory szczeniak, ale i dorosły pies, który jest bezobjawowym nosicielem. Pies z podejrzeniem parwowirozy wymaga natychmiastowej hospitalizacji i leczenia. Szczepienie przeciwko tej chorobie u szczeniaka wykonujemy w przynajmniej 3 powtórzeniach. Pierwsza dawka przypada w 6-8 tygodniu życia psa. Kolejne podawane są co 2-4 tygodnie i tak druga dawka przypada w 9-11, a trzecia w 12-15 tygodniu życia. Dawka przypominająca (booster) jest podawana po roku, a kolejne co 3 lata.

Nosówka – to choroba zakaźna szczególnie niebezpieczna dla szczeniąt w wieku 3-6 miesięcy, ale mogą na nią chorować psy w każdym wieku. Przenoszona jest głównie przez bezpośredni kontakt psów oraz drogą kropelkową, zatem bardzo łatwo, aby szczeniak się zaraził. Wywołuje objawy zarówno ze strony układu oddechowego (zapalenie spojówek, wysoka gorączka, zapalenie oskrzeli, kaszel), jak i pokarmowego (wymioty, biegunka). Może też występować jako postać oczna, skórna, nerwowa i rozrodcza. Choroba ta jest trudna do wyleczenia u szczeniaka ze słabą odpornością. Psy po ozdrowieniu mogą rozsiewać wirusa jeszcze nawet przez 12 tygodni! Szczepienia u szczeniaka wykonujemy w 3 powtórzeniach. Pierwsza dawka przypada w 6-8 tygodniu życia psa. Kolejne – co 2-4 tygodnie, czyli druga w 9-11 tygodniu, a trzecia w 12-15 tygodniu życia. Dawka przypominająca (booster) jest podawana po roku, a kolejne co 3 lata.

Choroba Rubartha – choroba zakaźna nazywana także wirusowym zakaźnym zapaleniem wątroby psów, wywoływana przed adenowirus typu 1. Najczęściej chorują na nią psy w 1 roku życia. Choroba przebiega najczęściej ostro, nierzadko prowadząc do śmierci. Może mieć także przebieg przewlekły, z objawami apatii, braku apetytu, obrzękiem tkanki podskórnej głowy, powiększeniem węzłów chłonnych, bolesnością brzucha, żółtaczką czy biegunkami. Szczepienie u szczeniąt przeciwko tej chorobie według najnowszych zaleceń wykonuję się trzykrotnie. Pierwsza dawka szczepienia przypada w 6-8 tygodniu życia psa. Kolejne co 2-4 tygodnie: druga dawka w 9-11 tygodniu, a trzecia w 12-15 tygodniu życia. Dawka przypominająca (booster) jest podawana po roku, a kolejne co 3 lata.

W Polsce szczeniaki najczęściej poddaje się trzy- lub czterokrotnie szczepieniom podstawowym (przeciwko nosówce, parwowirozie, chorobie Rubartha). Czwarta dawka szczepionki może być podana, lecz nie musi. Ta dodatkowa dawka jest szczególnie ważna, jeśli rozpoczynamy szczepienie we wczesnym wieku, czyli w 6 tygodniu życia (lub wcześniej), oraz u szczeniąt o osłabionej kondycji i odporności. Jeśli natomiast szczepimy szczeniaczka około 8 tygodnia życia, wystarczające wydają się trzy dawki szczepionki. Podawanie kilku dawek, a nie jednej zwiększa szanse na prawidłowy rozwój odporności przeciwko konkretnej chorobie.

Szczepienie przeciwko wściekliźnie

Pamiętaj także o wymaganym prawnie szczepieniu przeciw wściekliźnie. W Polsce, według obowiązującego prawa, pies powyżej 3 miesiąca życia musi być zaszczepiony przeciw wściekliźnie. Posiadacze psów są zobowiązani do zaszczepienia ich w przeciągu 30 dni od ukończenia przez nie 12 tygodnia (3 miesiąca) życia. Wynika to z faktu, że choroba ta jest groźna dla życia i zdrowia ludzkiego. Jak podaje WHO, co roku z powodu wścieklizny na świecie umiera 55 tysięcy osób i – co najważniejsze – głównym źródłem zakażenia są właśnie psy. Zarówno ludzie, jak i psy mogą zarazić się od dzikich zwierząt takich, jak zajęczaki, gryzonie, borsuki czy nietoperze. Warto też wiedzieć, że jak do tej pory naukowcom nie udało się wynaleźć skutecznego leku na tę chorobę. Szczepienie to jest zatem niezwykle ważne i gdy jest przeprowadzane pierwszy raz w życiu, to powinno być podane osobno, jako samodzielne szczepienie. W Polsce psy przeciwko wściekliźnie szczepione są co roku. Jest to także niezbędne, by wystawić psu paszport i przekroczyć z nim granicę państwa.

Szczepienia dodatkowe

Szczepienia dodatkowe to takie, które możemy, ale których nie musimy podawać psu. Są jednak sytuacje, w których szczepienia te są wskazane. Decyzję podejmuje właściciel psa po rozmowie z lekarzem. Ważne jest, aby wybór był dokonany z uwzględnieniem rasy, kondycji oraz trybu życia psa. Do tej puli szczepień zaliczamy szczepienia przeciw chorobom takim, jak kaszel kenelowy, leptospiroza czy borelioza. W Polsce niedostępne są szczepienia przeciwko psiej grypie (CIV) i koronawirozie. A szczepienia przeciwko koronawirozie psów (CCV) nie są wręcz zalecane przez WSAVA. Dostępne w Polsce są także szczepienia przeciwko grzybicy wywołanej Microsporum canis oraz przeciw herpeswirusowi powodującemu ronienia u ciężarnych suk (CHV). Jednak nie ma oficjalnego stanowiska WSAVA odnośnie do tych szczepień.

Leptospiroza – zakaźna choroba powodowana przez krętki Leptospira. Bakterie te czyhają na nasze pupile w wodach stojących, czyli w stawach, kałużach etc. Źródłem zakażeń są zwierzęta dziko żyjące, a także gospodarskie. Leptospiroza przenoszona jest także przez myszy i szczury. Psy polujące i psy ras myśliwskich powinny być zabezpieczone przeciwko tej chorobie. Leptospiroza ma zmienne objawy, w zależności od rodzaju bakterii, który ją wywołuje (jest kilka serotypów: L. canicola, L. icterohaemorrhagiae, L. bratislava, L. Grippotyphosa). Najczęściej pojawiają się: gorączka, wymioty, odwodnienie, apatia. Leptospiroza przebiega z objawami niewydolności wątroby oraz nerek. Może mieć także przebieg nadostry i doprowadzić do śmierci psa w zaledwie kilka dni. Nieleczona prowadzi do śmierci. Gdy decydujemy się na szczepienie przeciwko leptospirozie, wykonujemy je dwukrotnie, w odstępie 2-4 tygodni. Możemy je wykonać najwcześniej w 8-9 tygodniu życia. Dawki przypominające podaje się raz do roku. Warto zwrócić uwagę, na jakie serotypy uodparnia dana szczepionka. Istnieją szczepionki uodparniające na 2 najbardziej popularne odmiany bakterii (L. canicola, L. icterohaemorrhagiae), ale dostępne są także preparaty uodparniające na wszystkie cztery serotypy.

Kaszel kenelowy – choroba wywoływana przez wiele czynników zakaźnych (między innymi adenowirusa, bakterię Bordetella bronchiseptica, wirusa parafainfluenzy). Wybucha nagle i bardzo szybko się szerzy wśród psów. Głównym objawem są ostre napady kaszlu, które mogą przypominać krztuszenie się bądź doprowadzać nawet do odruchu wymiotnego. Sam kaszel kenelowy nie jest zagrożeniem życia psa. Nie wolno jednak doprowadzić do powikłania choroby. Do zarażenia może dojść drogą kropelkową, w kontakcie bezpośrednim psów, a nawet pośrednim – np. poprzez picie wody z jednej miski.

Niestety nie istnieje jedna szczepionka (jeden preparat) przeciwko wszystkim możliwym czynnikom zakaźnym, które wywołują tę chorobę. Szczepienie dodatkowe przeciwko kaszlowi kenelowemu to po prostu szczepionka przeciwko zakażeniu Bordetella bronchiseptica oraz przeciwko wirusowi parainfluenzy psów. Te dwa patogeny mają bowiem największy udział w wywoływaniu tej choroby. Szczepienie nie zawsze uchroni psa przed zachorowaniem, ale na pewno osłabia objawy choroby. Większość psów szczepionych jest przeciwko parainfluenzie wraz ze szczepieniami podstawowymi (szczepienie skojarzone). Szczepienie to wykonuje się w 2 dawkach, w odstępie 2-4 tygodni. Najwcześniej możemy je wykonać w 8-9 tygodniu życia. Szczepienie przeciwko Bordetella warto dodatkowo wykonać u psów, które często przebywają w większym zagęszczeniu – np. w psich hotelach, na wystawach czy na obozach treningowych. W Polsce dostępna jest żywa forma szczepionki w postaci donosowej. Najlepiej podać ją przynajmniej miesiąc przed planowanym wydarzeniem. Jest to jednokrotna dawka. Najwcześniej można ją podać w 3 tygodniu życia, ale w praktyce rzadko kiedy tak się szczepi. Kolejne dawki przypominające są podawane raz na rok. Dodatkowo warto wiedzieć, że szczepienie podstawowe przeciwko chorobie Rubartha uodparnia jednocześnie na zachorowania wywołane adenowirusami powodującymi kaszel kenelowy.

Borelioza – choroba odkleszczowa wywoływana przez bakterie Borelia burgdorfeli. Objawy boreliozy to: apatia, spadek apetytu, kulawizna, tkliwość i obrzęk stawów kończyn. Choroba często ma charakter przejściowy z tendencją do nawracania. Szczepienie, które jest dostępne, nie chroni w 100% przed zachorowaniem, ale osłabia objawy ewentualnej choroby. Szczególnie psy pracujące w lesie powinny być zaszczepione. Pamiętajmy jednak, że borelioza to jedna z 5 chorób odkleszczowych, które mogą dotknąć naszego pupila. Przeciwko pozostałym chorobom nie ma aktualnie dostępnych szczepionek. Jeśli zdecydujemy się na to szczepienie, wykonujemy je najwcześniej w 12 tygodniu życia, dwukrotnie w odstępie 2-4 tygodni. Kolejne dawki przypominające są podawane co roku.

Czytaj więcej: Kleszcze u psa – profilaktyka, objawy, leczenie

Szczepionki skojarzone

Jak już zostało wspomniane, w Polsce korzystamy głównie ze szczepień skojarzonych, czyli takich, których jedną dawką szczepimy przeciwko kilku chorobom (podajemy kilka antygenów). Lekarze weterynarii korzystają ze szczepionek kilku europejskich i amerykańskich koncernów farmaceutycznych: Zoetis, Merial – Boehringer Ingelheim Animal Health, MSD Animal Health, Bioveta. Najpopularniejsze są łączone szczepionki cztero- lub pięcioskładnikowe. Ułatwiają one szczepienie szczególnie psów dorosłych. Skierowane są one przeciwko (w połączeniach): nosówce, parwowirozie, chorobie Rubartha i parainfluenzie oraz nosówce, parwowirozie, chorobie Rubartha, parainfluenzie i leptospirozie. Dostępne są także szczepionki o mniejszej liczbie składników, przeznaczone głównie dla szczeniąt. Skierowane są przeciwko (w połączeniach): nosówce i parwowirozie; nosówce, parwowirozie i chorobie Rubartha.

Każde szczepienie dodatkowe dostępne jest także jako osobne szczepienie – przeciwko kaszlu kenelowemu (Bordetella bronchiseptica i parainfluenza w formie donosowej), przeciwko leptospirozie oraz przeciwko boreliozie. Osobno można także zaszczepić psa przeciwko parwowirozie, co wykorzystuję się w przypadku wybuchu choroby jako tzw. szczepienia interwencyjne.

Przeciw wściekliźnie dostępne jest obecnie tylko osobne szczepienie.

Dokument potwierdzający przeprowadzone szczepienia

Pamiętajmy, że podstawowym dokumentem świadczącym o stanie zdrowia psa oraz przeprowadzonej profilaktyce jest książeczka zdrowia lub paszport psa. Wpisane procedury medyczne są ważne jedynie, gdy widnieje przy nich pieczątka lekarza weterynarii. Jeśli zapomniałeś na wizytę szczepienną zabrać książeczki, koniecznie donieś ją jak najszybciej, aby lekarz mógł wpisać przeprowadzoną profilaktykę. Pamiętaj, że informacje w programie komputerowym znajdują się tylko w konkretnym gabinecie i nie są one upubliczniane ani udostępniane innym zakładom leczniczym. Jedynym poświadczeniem szczepienia jest więc wpis w książeczce lub paszporcie. Przy szczepieniu przeciwko wściekliźnie wydaje się także osobne zaświadczenie. Niektóre gabinety weterynaryjne wydają specjalnie zawieszki do obroży świadczące o aktualnym szczepieniu.

Miejsce podania szczepienia

Szczepionki psom podaje się parenteralnie, czyli pozajelitowo. Najczęściej są to formy zastrzyków podawanych podskórnie. Iniekcje mogą zostać wykonane w wielu miejscach – w bok klatki piersiowej, w okolicę fałdu kolanowego czy w okolice karku lub grzbietu. Istnieje także forma donosowa (szczepienie przeciwko kaszlowi kenelowemu – przeciwko Bordetella bronchiseptica i parainfluenzie). Jest to roztwór, który podaje się w formie kropli do nosa (po 0,5 ml do każdego z otworów nosowych). Obie formy podania są niebolesne dla psa i łatwo je zastosować. Oczywiście zdarzają się wyjątki, głównie wynikające ze stresu związanego przebywaniem w gabinecie weterynaryjnym.

Podsumowanie

Na koniec chciałabym wrócić do kwestii liczby szczepień. Często swoim klientom mówię, że ze szczeniakami na początku trzeba się troszkę nachodzić do lekarza, żeby później mieć święty spokój – czyli zdrowego psa. I faktycznie tak jest. Liczba szczepień (czyli przynajmniej 4 dawki, 4 wizyty szczepienne) wynika nie z chęci spotykania się, szybkiego zarobku czy z widzimisię lekarza. Jest to niezbędne, aby zwierzak wytworzył odpowiednią ilość przeciwciał na daną chorobę zakaźną. A więc po to, aby był uodporniony. Niestety wciąż istnieje przeświadczenie, że jedno szczepienie, wykonane np. jeszcze w hodowli czy schronisku, wystarczy. W związku z tym do dziś zdarzają się (i to wcale nie rzadko) przypadki ciężko chorych na parwowirozę, jednokrotnie zaczepionych psów. Właściciele są pełni żalu, że szczeniaczek jest chory, cierpi, a oni ponoszą niemałe koszty. A przecież był zaszczepiony.

Tak więc istnieje ryzyko, że mimo podania pierwszej dawki szczepionki pies zachoruje. Poniżej przedstawiam kilka czynników, z których to może wynikać.

• Nieprzyjęcie przez organizm pierwszej dawki szczepionki – zwierzę podczas szczepienie miało inną infekcję, było zarobaczone lub miano przeciwciał matczynych było zbyt wysokie (pisałam o tym na początku) i przeciwciała szczepionkowe zostały zneutralizowane.
• Słaba immunogenność szczepionki (niska koncentracja antygenów) – czyli jakość szczepionki (produktu).
• Podanie szczepionki, która nie chroni przed szczepem najczęściej występującym w danym rejonie (dlatego warto szczepić w kraju, gdzie pies przebywa na co dzień). Ponadto na rynku istnieje kilka szczepionek, nie wszystkie chronią przed wszystkimi możliwymi szczepami np. wirusa parwowirozy.
• Źle wykonane szczepienie (np. część dawki poleciała bokiem, bo w trakcie pies się wyrwał).
• Złe przechowywanie szczepionki przed jej podaniem (zła temperatura, brak odpowiednich warunków chłodniczych podczas transportu, za niska temperatura w lodówce).
• Sytuacje osobnicze – zdarza się, że psy nie są zdolne do rozwinięcia odporności poszczepiennej na daną chorobę zakaźną nawet po podaniu 3 czy 4 dawek szczepionki.

Pamiętajmy, że na kolejne szczepienia psów dorosłych należy pojawić się raz do roku. Co tyle należy zaszczepić psa przeciwko wściekliźnie i ewentualnym chorobom dodatkowym. Choroby takie jak nosówka, parwowiroza, choroba Rubartha wymagają szczepień co 3 lata i nie ma potrzeby immunizacji kompletem szczepień co roku.

lek. weterynarii Małgorzata Glema