Urazy ortopedyczne u psa – co musisz wiedzieć?

Mówiąc o urazach ortopedycznych, których doznają psy , mamy na myśli wszelkie urazy tkanki kostnej i mięśniowej powstałe w wyniku działania czynnika zewnętrznego. Urazy te nie należą do rzadkości, zdarzają się szczególnie psom aktywnym fizycznie. To właśnie psy sportowe, intensywnie trenujące konkretną dyscyplinę sportu kynologicznego, są najbardziej narażone na tego typu kontuzje. Do najczęstszych urazów ortopedycznych zalicza się: złamania, uszkodzenia więzadeł, naciągnięcie lub zerwanie ścięgien i mięśni, zwichnięcia stawów oraz naderwania torebek stawowych, a także stłuczenia.

Drugą grupą pacjentów, u których występuje zwiększone ryzyko urazu ortopedycznego, są po prostu psy aktywne na co dzień. Szalone zabawy, szybkie bieganie, nagłe zrywy, skoki, aportowanie, gonitwy z innymi czworonogami – tego typu aktywności sprzyjają niestety takim urazom. Również okres zimy i śliskich, oblodzonych chodników to czas częstszych kontuzji. Do urazu może dojść w wyniku zderzenia z innym psem, uderzenia o kamień, mur, a także z powodu upadku np. podczas zbiegania z wysokości lub w wyniku wypadków komunikacyjnych. Te ostatnie nie należą do rzadkości i w ich wyniku często powstają rozległe i skomplikowane urazy ortopedyczne. W takich sytuacjach warto znać podstawy pierwszej pomocy, gdyż w wyniku wypadku mogą powstać dużo większe obrażenia, a nawet może nastąpić utrata przytomności czy oddechu. Dlatego tak ważne jest, aby każdy właściciel wiedział, jak postępować w takiej sytuacji.

W tym artykule skupimy się na urazach ortopedycznych. Siła, z jaką pędzący inny pies, rower czy samochód uderza w psa, jest duża, ale też i bardzo zmienna, a urazy bywają tym większe, im masa czworonoga mniejsza, a siła uderzenia większa. Trudno zatem przewidzieć, jakie obrażenia powstaną u czworonoga na skutek wypadku – mogą to być niewielkie pęknięcia kości, ale też wieloodłamowe złamania i zwichnięcia stawów. Każda z kości może zostać złamana – kręgosłup, kości twarzoczaszki, żebra czy kończyny. Niektóre z powstałych urazów wymagają natychmiastowej, wielogodzinnej operacji, a później rehabilitacji pacjenta. Urazy takie, jak np. zwichnięcie rzepki w stawie kolanowym, mogą przydarzyć się w domu, podczas energicznego zeskakiwania z kanapy. Nie są to nagłe urazy ortopedyczne i najczęściej nie wymagają natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Jednak i w takim wypadku nie wolno zwlekać z wizytą u lekarza weterynarii. Nie zapominajmy także o złamaniach patologicznych, czyli takich, gdy kość objęta jest procesem chorobowym, np. nowotworem. W takim przypadku pies nie musi wykonywać żadnych gwałtownych ruchów czy przeciążeń, a osłabiona kość potrafi się złamać nawet podczas spokojnego, codziennego spaceru.

To, jakiej pierwszej pomocy musi udzielić właściciel, zależy przede wszystkim od rozległości i skali powstałych urazów. Jeżeli uraz jest niewielki, np. zdarzył się w domu i pies panikuje, piszczy, biega, to w pierwszej kolejności należy określić, czy dana kończyna faktycznie uległa uszkodzeniu. Zdarzają się bowiem przypadki, kiedy pies w panice po niewielkim urazie nie obciąża kończyny, ale po 15 minutach wszystko wraca do normy i chód jest prawidłowy. Po dotarciu do gabinetu weterynaryjnego piesek radośnie biega i się cieszy. Jeśli jednak takie sytuacje zdarzają się często, warto skonsultować się z ortopedą, gdyż może to być przewlekły problem ortopedyczny (np. zwichnięcie rzepki), który wymaga dokładniejszej diagnostyki. Rzepka po kilku, kilkunastu minutach wskakuje z powrotem na swoje miejsce, kulawizna ustaje i pozornie wydaje się, że pies jest zdrowy.

Jak rozpoznać urazy ortopedyczne u psa?

Inaczej jest po większym wypadku, np. komunikacyjnym. Zdarza się bowiem, że pod wpływem adrenaliny i wskutek doznanego szoku pies nadal obciąża chorą kończynę. Bywają również sytuacje, kiedy trudno określić, czy pupil faktycznie doznał urazu, gdyż pod wpływem stresu po prostu tego nie okazuje. Najczęstsze złamania u psów to: złamania kości miednicy, szczęki, kręgosłupa oraz kończyn. W przypadku kończyn u zwierząt złamaniu ulegają przeważnie kości długie, najczęściej kość udowa. Złamany kręgosłup lub miednica przede wszystkim objawiają się paraliżem psa. Przy złamaniu szczęki natomiast pysk będzie zniekształcony i może pozostawać stale otwarty.

Jak rozpoznać złamaną kończynę? Oto najczęstsze objawy

1. Kończyna jest mocno bolesna, pies jest nerwowy, agresywny lub wyje z bólu, w szczególności podczas próby dotknięcia łapy.
2. Może pojawić się obrzęk tkanek miękkich na chorej kończynie.
3. Pies nie obciąża chorej kończyny (unosi ją nad ziemią), kuleje.
4. Niekiedy może być widoczne wyraźne zniekształcenie kończyny.
5. Kończyna może zwisać bezwładnie.
6. W przypadku złamania otwartego kości mogą wystawać z krwawiącej rany.
7. Najczęściej pies nie jest w stanie ruszać łapą.
8. Co zrobić, gdy stwierdzimy uraz ortopedyczny u psa?

Gdy stwierdzimy u psa uraz ortopedyczny, należy udzielić mu podstawowej pierwszej pomocy, a przede wszystkim jak najszybciej przewieźć go do lecznicy weterynaryjnej. Ograniczenie ruchomości psa (przy podejrzeniu urazu kręgosłupa) lub ograniczenie ruchomości ogona czy złamanej kończyny zapobiega ewentualnym dalszym powikłaniom. Ważne jest, aby pupil nie wykonywał żadnych energicznych i gwałtownych ruchów, nie biegał spanikowany, nie obciążał chorej kończyny czy nie przeciążał zwichniętego stawu. Pierwsza pomoc udzielana przez opiekuna powinna polegać głównie na zabezpieczeniu psa oraz na ograniczeniu jego ruchów. Nie chodzi tu o skomplikowane opatrunki – zbytnie manewrowanie wokół chorej kończyny bez podstaw fachowej wiedzy o pierwszej pomocy może wręcz pogłębić uraz i spowodować np. przemieszczenie kości. Zabezpieczenie psa to przeniesienie go w bezpieczne miejsce, np. na chodnik czy pobocze lub do bagażnika samochodu.

Ograniczenie ruchu zależy od skali urazu, ale przede wszystkim chodzi tu o zapięcie psa na smycz czy też wzięcie go na ręce. Chwytamy pupila jedną dłonią pod szyją, tak aby opierała się na klatce piersiowej, a drugą dłonią pod jamą brzuszną. Jeśli pies jest za ciężki aby go podnieść, należy zaimprowizować nosze (dywanik samochodowy, kurtka, deska) i poprosić kogoś o pomoc. W przypadku nieznacznej kulawizny warto delikatnie poruszać kończyną w celu sprawdzenia ruchomości stawów, poszukać oznak pęknięcia na skórze czy opuszce palcowej, a także sprawdzić, czy nic nie tkwi między opuszkami.

W przypadku, gdy nie ma możliwości szybkiej wizyty u lekarza weterynarii, a ogon lub kończyna są złamane i wymagają stabilizacji, można wykonać bandażowanie tzw. metodą Roberta Jonesa. Wymaga ona bandaża gazowego, elastycznego oraz waty bawełnianej w rolce. Wykonując ten opatrunek, należy owinąć całą kończynę, zarówno w miejscu złamania, jak i ponad nim i poniżej niego. Ważne, aby unieruchomić dwa sąsiadujące ze złamaniem stawy.

Jak założyć psu opatrunek?

Jeśli złamanie jest otwarte (przerwana jest skóra), ranę można oczyścić płynem fizjologicznym. Jeśli krwawienie jest intensywne, pamiętajmy, aby najpierw zatrzymać krwotok, uciskając w miejscu krwawienia. W tym miejscu należy przyłożyć jałowy opatrunek.

ZOBACZ, JAK OPATRZYĆ ZRANIONĄ ŁAPĘ PSA

Opatrunek na kończynie staraj się robić delikatnie, nie wywołując bólu i nie trzymając łapy zbyt mocno. Najpierw należy owinąć kończynę warstwami waty, od dołu do góry, a następnie bandażem gazowym, wykonując okrężne ruchy z góry na dół i z dołu do góry,  przynajmniej kilka razy. Ważne jest, by nie ściągać bandaża zbyt mocno, aby nie zaburzyć krążenia krwi w kończynie! Na koniec należy zakończyć opatrunek bandażem elastycznym, wykonując analogiczne okrężne ruchy, tworząc kilka warstw. Podczas zakładania opatrunku należy sprawdzać, czy wystające spod niego palce są ciepłe i czy po uszczypnięciu pies nimi rusza. Jeśli nie, należy jak najszybciej zdjąć opatrunek. Takie zabezpieczenie powinno chronić kończynę przez kilka godzin. Pamiętajmy jednak, że na ogół nie ma potrzeby samodzielnego wykonywania opatrunków czy usztywniania kończyn twardymi przedmiotami. Najważniejsza jest szybka i odpowiednia konsultacja weterynaryjna. Pod żadnym pozorem nie wolno również podawać psu leków przeciwbólowych na własna rękę! Po pierwsze większość leków z ludzkiej apteczki nie może być stosowana u zwierząt, po drugie pacjent może wymagać natychmiastowego znieczulenia, a podane leki mogą zaburzyć jego przebieg.

ZOBACZ, CO POWINNO ZNALEŹĆ SIĘ W PSIEJ APTECZCE

Kontuzjowanego psa należy jak najszybciej przetransportować do gabinetu weterynaryjnego. Po wypadku badanie kliniczne pacjenta oraz stabilizacja jego stanu ogólnego – jeśli tego wymaga – są priorytetem. Pamiętajmy o ryzyku poważnych obrażeń wewnętrznych, które mogą wystąpić w wyniku wypadku!

W dalszej kolejności należy ocenić i sklasyfikować uraz ortopedyczny. W tym celu trzeba wykonać badanie neurologiczne, ortopedyczne oraz badanie obrazowe pacjenta (RTG, CT, niekiedy konieczne jest MRI). Podstawowym narzędziem diagnostycznym, które jest dostępne w większości gabinetów, jest właśnie badanie radiologiczne. Zdjęcia rentgenowskie należy wykonać w odpowiednich projekcjach, w zależności od urazu. Niekiedy, w celu bardziej precyzyjnej diagnostyki, wymagana jest sedacja pacjenta (znieczulenie).

Postępowanie medyczne oraz rokowanie zależą od skali urazu, czyli np. rodzaju złamania. Do najgorszych złamań należą złamania wieloodłamowe lub też złamania powikłane infekcjami. Niekiedy urazy są na tyle poważne i rozległe, że lekarz może podjąć decyzję o amputacji kończyny.

Rodzaje złamań i innych urazów ortopedycznych u psa

W medycynie weterynaryjnej wyróżniamy trzy rodzaje urazów ortopedycznych, które są wyróżniane ze względu na konieczność interwencji chirurgicznej:

1. Ciężkie – złamania otwarte (z przerwaniem ciągłości skóry), złamania czaszki, kręgosłupa oraz zwichnięcia stawów. Te urazy wymagają natychmiastowej interwencji weterynaryjnej.

2. Średnio ciężkie – złamania przynasadowe, zwichnięcie głowy kości udowej, zwichnięcie stawu barkowego, łokciowego, złamania kości ramiennej, złamania miednicy, złamania kości prącia. Urazy te wymagają dość szybkiej interwencji weterynaryjnej. Zwlekanie kilka dni może być wywołać poważne powikłania.

3. Lekkie – złamania łopatki, kości miednicznej, złamania typu zielona gałązka oraz złamania kości długich. Tego typu urazy nie wymagają wczesnej interwencji medycznej, mogą one nie wymagać zabiegu chirurgicznego, a jedynie odpowiedniego opatrunku czy postępowania. Nie oznacza to jednak, że mogą być lekceważone!

Leczenie urazów ortopedycznych u psa

Leczenie urazów ortopedycznych zależy od ich rodzaju oraz rozległości. W przypadku złamań ortopeda-chirurg dostosuje najlepszy sposób zespolenia kości do danego przypadku. Metody te zależą od wielu czynników, m.in. takich jak: miejsce złamania, wiek zwierzęcia, masa ciała, rasa psa, jego przeznaczenie (pies aktywnie trenujący czy pies kanapowy) oraz od możliwości finansowych właściciela. Dostępne metody osteosyntezy to przede wszystkim metody wewnętrznej (gwoździe śródszpikowe, płyty, bioimplanty, śruby, druty), jak i zewnętrznej stabilizacji kości.

Zabiegi ortopedyczne bywają skomplikowane i niekiedy trwają nawet kilka godzin, wymagają odpowiedniego znieczulenia oraz wysokiej sterylności okołooperacyjnej. Aktualnie ortopedia weterynaryjna jest wciąż rozwijającą się dziedziną, a dostępne metody i sposoby leczenia nie odbiegają od standardów stosowanych w medycynie ludzkiej.

W niektórych przypadkach zalecane są także opatrunki usztywniające, wykonane z opatrunku żywicznego czy też (coraz rzadziej stosowanego) gipsu. Zabieg chirurgiczny to pierwszy etap leczenia w przypadku złamań kości, rekonstrukcji zerwanego więzadła czy nastawienie zwichnięcia. W każdym z wymienionych przypadków po zabiegu na pewien czas ograniczona jest ruchliwość kończyny, co może powodować wiele powikłań, jak np. obrzęki czy przykurcze mięśniowe. Dlatego też kolejnym, bardzo ważnym, etapem powrotu psa do zdrowia po urazie jest jego rehabilitacja.

Rehabilitacja psa

Rehabilitacja stanowi bardzo ważny element leczenia urazów ortopedycznych u zwierząt. Celem rehabilitacji jest przede wszystkim przywrócenie funkcjonalności kończyny oraz jej pełnej ruchomości. Dodatkowo zapobiega ona przykurczom czy zrostom oraz obniża napięcie mięśniowe mniej używanej kończyny. Rehabilitacja redukuje także obrzęki, ból pourazowy i pooperacyjny oraz minimalizuje stan zapalny. Pomaga także usprawnić kończynę po urazach tkanek miękkich (mięśni, ścięgien). Odpowiednie zabiegi rehabilitacyjne pozwalają na krótsze leczenie farmakologiczne bólu czy stanu zapalnego łapy. Podczas zabiegów następuje usprawnienia przepływu krwi czy limfy oraz poprawy działania układu neurologicznego.

Do najczęstszych urazów, które wymagających rehabilitacji, należą: zerwanie więzadła krzyżowego przedniego, zapalenie pochewki mięśnia dwugłowego, zwichnięcia rzepki oraz złamania. Zabiegi oraz metody są dostosowywane indywidualnie do przypadku oraz do stopnia uszkodzenia. Zoofizjoterapeuta powinien być zapoznany z pełną kartoteką oraz historią leczenia pacjenta. Najczęściej ortopedzi współpracują z fizjoterapeutami oraz pozostają w stałym kontakcie w sprawie danego pacjenta.

Zoofizjoterapia zwierząt to przede wszystkim

1. Zabiegi fizykalne:

• pole magnetyczne,
• laseroterapia,
• jonoforeza,
• TENS (działanie przeciwbólowe),
• leczenie ultradźwiękowe (UD),
• termoterapia (zimnolecznictwo, ciepłolecznictwo, RICE, MEAT),
• elektrostymulacja,

2. Ćwiczenia bierne i aktywne (kinezyterapia).

3. Hydroterapia, np. ćwiczenia na bieżni wodnej.

4. Masaże (masaż funkcyjny, masaż poprzeczny głęboki, metoda ucisku i rozciągania mięśni).

Rehabilitacja kończyny po urazie trwa od kilku do kilkunastu tygodni, w zależności od rodzaju urazu. Spotkania z zoofizjoterapeutą powinny być regularne, a zalecone ćwiczenia można wykonywać częściowo w domu. Zatem rehabilitacja to długotrwała część leczenia po urazie ortopedycznym. Jednak przynosi ona niesamowite korzyści u psich pacjentów. U psów sportowych zabiegi rehabilitacyjne nie tylko są kluczowe, by po urazie pies powrócił sprawny do kariery sportowej. Są także stosowane regularnie w celu utrzymania właściwej formy przez cały rok.

Podczas rekonwalescencji ważne jest także, aby utrzymać odpowiednią masę ciała psa. Niekiedy wymagane jest jej obniżenie, aby powrót do zdrowia przebiegał sprawniej. Należy także wykonywać kontrolowane ruchy ściśle według zaleceń lekarza weterynarii. W przypadku niektórych zabiegów, jak np. po rekonstrukcji więzadła krzyżowego, ograniczenia ruchu nie muszą być tak duże jak w przypadku osteosyntezy złamania metodą zewnętrzną. Ważne, aby właściciel nie sugerował się aktywnością pupila i jego ochotą na bieganie. Po tak skomplikowanych zabiegach nie można patrzeć jedynie na chęci psa, należy kierować się rozsądkiem. To my jako właściciele zwierzęcia jesteśmy odpowiedzialni za jego powrót do zdrowia i jeśli lekarz nie pozwala na swobodne bieganie czy długie spacery, to nie możemy pupilowi na nie pozwolić.

Czy urazom ortopedycznym u psów można zapobiec?

Trudno mówić o zapobieganiu urazom ortopedycznym w przypadku nagłych wypadków. Jednak w przypadku psów sportowych odpowiednio dostosowane do danej dyscypliny treningi oraz indywidualne schematy ich stosowania pozwalają na utrzymanie dobrej kondycji psa i ograniczają ryzyko kontuzji. Takie wnioski wysuwa się na podstawie analizy analogicznych urazów występujących u trenujących ludzi czy u koni sportowych. I tak np. u 60% biegaczy urazy ortopedyczne wynikają z błędów treningowych, jak np. przetrenowanie bądź nieregularność treningów. Tak więc chcąc uprawiać z pupilem np. agility, należy zapoznać się z odpowiednimi ćwiczeniami, aby wzmocnić siłę psa oraz wytrenować jego gibkość oraz zmysł równowagi i czucia głębokiego. Wszystko po to, aby podczas szybkich i ostrych zakrętów nie dochodziło do kontuzji. Według danych statystycznych z 2009 roku aż 33% psów uprawiających ten sport doznaje urazu ortopedycznego (najczęściej dotyczy on kończyny piersiowej, w tym barku), a u 58% z nich zdarza się to w trakcie trwania zawodów. U psów sportowych należy zawsze pamiętać o rozgrzewce, ćwiczeniach rozluźniających oraz o odpowiednio zbilansowanej diecie. Regularne kontrole w gabinecie ortopedycznym lub u zoofizjoterapeuty są wymagane w celu oceny układu ruchu oraz kondycji sportowej psa, ale także w celu wykrycia ewentualnych urazów ortopedycznych na wczesnym etapie.

Na koniec warto dodać, że obecnie dostęp do konsultacji ortopedycznych jest dużo prostszy i łatwiejszy niż kilkanaście lat temu. Ortopedia weterynaryjna w Polsce w ostatnich latach rozwinęła się w błyskawicznym tempie, co sprawiło, że w każdym mieście pracuje lekarz weterynarii ortopeda. To bardzo ważne, aby w celu leczenia kończyny po nagłym urazie bądź w przypadku kulawizny, udać się do doświadczonego lekarza, który zajmuje się tą konkretną dziedziną medycyny weterynaryjnej. Kliniki ortopedyczne i rehabilitacyjne dysponują szerokim zakresem usług rehabilitacyjnych, a w niektórych miastach są specjalne sale treningowe. Zoofizjoterapeuci dysponują także sprzętem umożliwiającym prowadzenie zabiegów i ćwiczeń w domu pacjenta. Wszystko po to, aby nasi czworonożni przyjaciele mogli szybko i sprawnie powrócić do pełnego zdrowia.