Dieta BARF dla psa – z czym to się je?

W czasach wysoko przetworzonej żywności i nasilających się alergii pokarmowych właściciele czworonogów szukają alternatywnych metod karmienia swoich psów. Istnieje filozofia żywienia zakładająca, że dieta czworonogów powinna być maksymalnie zbliżona do diety ich dzikich przodków. W związku z tym dieta psa powinna składać się głównie z surowego mięsa i kości. Powinna zawierać niewiele węglowodanów, być uzupełniana o wybrane składniki pokarmowe. Dieta ta potocznie określana jest jako BARF (z ang. Biologically Appropriate Raw Food – biologiczne odpowiednie surowe jedzenie lub Bones And Raw Food – kości i surowa żywność). Twórcą diety jest australijski lekarz weterynarii dr Ian Billinghurst.

Składniki diety BARF

Dieta BARF nie zawiera szkodliwych dodatków, konserwantów ani nadmiernych ilości produktów zbożowych. Świeże, surowe warzywa i owoce dostarczają psu węglowodanów, a świeże mięso – białka o dobrej jakości. Surowy pokarm dostarcza ponadto enzymów i przeciwutleniaczy niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Podstawowymi składnikami są surowe kości z mięsem – np. skrzydełka, szyje czy korpusy drobiowe. Niektórzy zwolennicy diety BARF uważają, że białe mięso drobiowe wraz ze skórą zawiera więcej nienasyconych kwasów tłuszczowych i jest lepsze dla naszego czworonoga od mięsa wołowego. Nie potwierdzają tego jednak badania naukowe. Surowe drobne kości z drobiu mogą być podawane każdemu psu, niezależnie od wielkości czy wieku, gdyż są miękkie i podatne na gryzienie. Musimy pamiętać jednak, że kości mogą powodować zaparcia. Ze względu na niską przyswajalność nadmiar kości w diecie pupila będzie przyczyniać się do silnego wysuszenia kału, co grozi zatrzymaniem go w odbytnicy i powstaniem groźnego zatkania. Kości powinny być racjonowane ostrożnie i podawane jedynie wtedy, gdy można obserwować wypróżnienia naszego czworonożnego przyjaciela. W sytuacjach grożących powstaniem zatwardzenia należy w porę zareagować zmianą diety.

Pozostałe komponenty diety BARF to:

• mięso i ryby (surowe),
• podroby,
• warzywa i owoce (właściwie wszystkie, poza cebulą, warzywami kapustnymi i winogronami) – po uprzednim rozdrobnieniu,
• oleje (np. rybi, rzepakowy, sojowy, z wiesiołka, lniany),
• jaja,
• przetwory mleczne (jogurt) oraz ziarna zbóż, orzechy, pestki, nasiona (rozdrobnione).

Dietę BARF należy uzupełnić o dodatki mineralne i witaminowe. Można również ją wzbogacić preparatami zawierającymi naturalne substancje czynne o charakterze funkcjonalnym.

Dieta BARF dla psa opiera się w główniej mierze na: surowym mięsie z kośćmi i podrobami (60-75%, z czego maksymalnie 15% kości, reszta to mięso z przynależnym tłuszczem, błonami, ścięgnami, i 10% podrobów), warzywach (15%), owocach (5%), innych dodatkach (jaja, algi, jogurt, olej rybi i inne – 5-10%).

Mięso

Mięso to zasadniczy składnik diety BARF. Im większa obfitość gatunków mięs, tym lepiej dla naszego zwierzaka. Istotne jest, by stosując dietę BARF, podawać dużo różnych rodzajów mięsa – dzięki temu organizm psa z każdego wybierze to, co najważniejsze. Jeden rodzaj mięsa nie powinien być podawany przez długi okres czasu, gdyż może to prowadzić do powstania w organizmie psa niedoborów lub nadmiarów pewnych składników odżywczych.

Dietę BARF można zacząć od podawania psu mięsa z indyka (np. zmielonego) i obserwować jego odchody. Jeżeli pies nie ma żadnych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, to podajemy kolejne rodzaje mięsa (wołowina, wieprzowina, cielęcina, konina, jagnięcina, królik, kurczak, gęś, kaczka i dziczyzna).

Nie wybieramy dla naszego psa mięsa wyłącznie chudego, nie odcinamy tłuszczu, nie obieramy ze skóry nogi indyczej. Psy potrzebują tłuszczu w ilościach znacznie większych niż ludzie. Tłuszcze zwierzęce są źródłem witamin A, D, E, K. Z tłuszczu czworonogi czerpią niezbędne kwasy tłuszczowe nienasycone. Zarówno witaminy zawarte w tłuszczach, jak i kwasy wielonienasycone omega-3 wpływają znacząco na odporność skóry. To właśnie wygląd sierści naszego pupila jest najbardziej widocznym objawem niedoboru tłuszczów w diecie. Przy zbyt niskiej podaży tłuszczu sierść matowieje, ma nieprzyjemny zapach, staje się łamliwa, szorstka, nie daje się rozczesać bez zastosowania dużej ilości odżywek.

Podroby

Kolejny składnik to podroby, czyli uboczne surowce jadalne. Są to: ozory, serca, wątroby, flaki, nerki, płuca, móżdżki oraz żołądki – indycze, kacze, gęsie.

Ryby

Surowe ryby także powinny stanowić część psiej diety BARF. Ryby to białko o wysokiej jakości, nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym cenne kwasy z grupy omega-3), witamina D i szereg innych składników (m.in. jod, selen, fluor, magnez, wapń). Mimo dużej wartości odżywczej trzeba pamiętać, że niektóre ryby zawierają tiaminazę. Jest to enzym rozkładający witaminę B1 w pożywieniu, którego nadmiar może prowadzić do awitaminozy. Tiaminaza nie niszczy witaminy B1 w drugim posiłku, jedynie w porcji, która ją zawiera. Dlatego nie mieszamy takich ryb z mięsem, a podajemy osobno. Ryby wolne od tiaminazy to dorsz, flądra, halibut, łosoś, morszczuk, okoń, pstrąg i szczupak. Ryby podaje się psom w całości.

Warzywa i owoce

Ważną częścią diety BARF są warzywa i owoce. Są one niezbędne dla zdrowia psa. Dobrze, jeżeli będą przed podaniem zmiksowane i przemrożone, aby jak najbardziej przypominały zawartość żołądka zwierząt roślinożernych, które w naturze byłyby „ofiarą” naszego psa. Warzywa w diecie psa stanowią główne źródło węglowodanów złożonych. Podobnie jak w przypadku mięs – im większa różnorodność, tym lepiej. Dobrym przykładem mogą być: sałata, pietruszka, liście mniszka lekarskiego, jarmuż, rukola, cykoria, rośliny dyniowate (cukinia, ogórki, arbuzy, melony), bulwiaste (bataty, topinambur, marchew, seler, korzeń pietruszki, buraki). Uważać należy, poza cebulą, na warzywa zawierające kwas szczawiowy (szczaw, rabarbar, botwinę i szpinak). Owoce są w diecie psa głównym źródłem cukrów prostych i błonnika, zarówno tego rozpuszczalnego, jak i nierozpuszczalnego. Można podawać psom wszystkie owoce poza winogronami. Ważne jest, by były dojrzałe. Owoce (np. jabłka, banany, maliny) można podawać w formie nagród.

Zboża

Zgodnie z dietą BARF nie powinno się podawać psom dużej ilości zbóż, co nie znaczy, że należy je bezwarunkowo wykluczyć. Trzeba pamiętać jednak, że mogą powodować one powstawanie w żołądku gazów, co może prowadzić choćby do wzdęcia i skrętu żołądka. Aby ułatwić trawienie, wskazane jest podawanie skiełkowanych ziaren przepuszczonych przez maszynkę do mielenia lub wcześniejsze namoczenie ziaren na noc i przepuszczenie ich przez maszynkę. Ziarno owsa to najlepszy wybór spośród zbóż dla naszych psów. Ma najwyższy poziom tłuszczu, jest bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, stanowi dobre źródło minerałów, ma najwyższy spośród ziaren zbóż poziom wapnia i witaminy E oraz witamin z grupy B.

Jaja

Jaja ptasie stanowią jeden z ważniejszych składników psiej diety, to bomba witaminowa i odżywcza. Psu można podawać dowolne jaja – kurze, przepiórcze, perlicze, kacze, gęsie, indycze, strusie. Jaja kacze i gęsie są znacznie bardziej wartościowe niż jaja kurze. Jeżeli porównamy jajo kurze, strusie, gęsie i przepiórcze, to najwięcej białka zawiera jajo kurze – ok. 43 g w 100 g. W przypadku psa na diecie BARF nie trzeba obawiać się salmonelli, ponieważ w silnym kwasie obecnym w żołądku takiego czworonoga żaden patogen nie ma większych szans na przetrwanie.

Nabiał

Nabiał to też element diety BARF. Zawiera dużo składników odżywczych, chociaż nie jest to naturalny pokarm psów. Niektórzy włączają do diety BARF jogurt naturalny czy naturalne sery twarogowe.

Suplementy

Przeciwnicy diety BARF uważają, że jej suplementowanie nie ma nic wspólnego z ideą zakładającą zgodność z prawami natury. W tym miejscu jednak trzeba podkreślić, że BARF to nie jest dieta dla wilków, a alternatywna dieta dla współczesnego psa, najbardziej zbliżona do naturalnej. Priorytetowymi suplementami diety BARF są: mączka ze skorupek jaj, wapno z alg (lub inne źródło wapnia), drożdże (doskonałe źródło witaminy B), algi (jod i sole mineralne), siemię lniane (kwasy omega), olej z łososia (kwasy omega), witamina C (np. w postaci owoców dzikiej róży).

Na co dzień dodatkiem do psiej diety może być też wiele innych komponentów: zioła, wyciągi, ekstrakty, probiotyki. Można modyfikować dietę, dostosowując do potrzeb danego psa nie tylko składniki podstawowe, ale i dodatki funkcjonalne. Na przykład czworonogom z zaburzeniami pracy wątroby dobrze jest dodawać do posiłku ostropest plamisty, z dysplazją – mączkę z małży nowozelandzkich (źródło glukozaminy), a „nerkowcom” – żurawinę.

Badania przed wprowadzeniem diety BARF

Jeśli chcemy wprowadzić psu dietę BARF, warto zrobić mu badania krwi obejmujące rozszerzoną morfologię, ALAT, poziom sodu, potasu, magnezu, wapnia, fosforu oraz żelaza. Wskazane jest także wykonanie podstawowego badania moczu. Wszystko po to, aby ocenić stan psa przed zmianą diety i tym samym mieć odniesienie do tych danych w przyszłości.

Racje pokarmowe

Ilość pokarmu zależy oczywiście od wieku, metabolizmu i aktywności psa.

Dorosły pies powinien otrzymywać około:
– 60% surowego mięsa plus kości,
– 10% podrobów,
– 20% warzyw i owoców,
– 10% dodatków.

Przykładowe składniki dziennej racji pokarmowej: dobrze zmielone kości kurczaka, wątroba wołowa, nerka wołowa, serce wołowe, mielone flaki wołowe, jajo, jogurt, seler, szpinak, marchew, jabłko, gruszka, pomarańcza, zmielone siemię lniane, suszone liście lucerny, suszone wodorosty, czosnek.

Przechodzenie z tradycyjnego karmienia na dietę BARF

Stosowane są dwa sposoby przejścia z tradycyjnego karmienia na dietę BARF:

• natychmiastowa zamiana diety (sposób gwałtowny, na początku posiłki można podzielić na 2-3 porcje),
• powolne przechodzenie na dietę BARF (przez zmianę proporcji lub przez zmieszanie karm).

Przy przechodzeniu na dietę BARF na początku powinno się karmić czworonoga tylko składnikami podstawowymi, czyli mielonym mięsem i kośćmi z dodatkiem jogurtu lub innego probiotyku. Stopniowo należy włączać kolejne produkty.

Błędy popełniane przez właścicieli psów na diecie BARF

Nie zapominajmy, że dieta BARF nie polega na jednoczesnym podawaniu psu karmy suchej i  surowego mięsa. Częsty błąd popełniany przez niedoświadczonych właścicieli psów to monodieta (jednostronna dieta), czyli np. podawanie pupilowi tylko jego ulubionego rodzaju mięsa. Inny błąd to karmienie psa jedynie rybami. Duże niebezpieczeństwo to także karmienie psa wyłącznie mięsem – może mieć to nieodwracalne skutki. Wystarczy 30 dni błędnie zestawionej diety (samo mięso) i dochodzi do zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej. Zwiększenie stężenia fosforu we krwi (hiperfosfatemia) nie daje początkowo symptomów. W ostrych przypadkach występują bolesne skurcze mięśni i drgawki. Może doprowadzić równocześnie do hiperkalcemii. Oba te schorzenia mogą przyczyniać się do wytrącania kamieni. Należy pamiętać, że dieta BARF to nie wyłącznie mięso!

Fakty i mity o diecie BARF

Podsumowanie

Dieta BARF wzbudza wiele kontrowersji. Wynikają one przede wszystkim z tego, że:

• pies otrzymuje pokarm surowy, co wiąże się z zagrożeniami biologicznymi, takimi jak zakażenia bakteryjne i inwazje pasożytnicze,
• dieta zawiera dużo kości, co zwiększa ryzyko zaparć,
• pokarm jest bilansowany nie dziennie, ale w dłuższym okresie czasu, np. tygodniowo,
• istnieje kilka odmian tej diety różniących się doborem składników, niektóre z nich wykluczają zupełnie nabiał i zboża, inne dopuszczają niewielki udział tych produktów.

Najpoważniejszy problem to zagrożenie bakteriologiczne i wirusologiczne.
Podawanie surowej wieprzowiny ze świń, które nie były badane w kierunku choroby Aujeszkiego, niesie ze sobą zawsze ryzyko zarażenia psa wirusem wywołującym tę chorobę.

Kolejnym problemem jest ryzyko przenoszenia na psa i przez psa chorób odzwierzęcych (zoonozy), jakimi są niektóre zakażenia bakteryjne (np. Salmonella sp. w surowej karmie drobiowej, Yersinia enterocolitica w surowej wieprzowinie, Escherichia coli, Clostridium w mięsie drobiowym). Jeżeli będziemy nieodpowiednio przechowywać surowe mięso, to mogą namnożyć się bakterie patogenne, takie jak Listeria monocytogenes, Clostridium perfingens, Clostridium botulinum, Straphylococcus aureus, Bacillus cereus. Dziczyzna zakupiona z niepewnego źródła może zawierać pasożyty (np. jaja tasiemca).

Do przygotowania i przechowywania posiłków przyrządzonych wg diety BARF powinno się stosować osobne naczynia i bardzo restrykcyjnie przestrzegać zasad higieny.

Wadą żywienia wg diety BARF jest też fakt, że jest to dieta czasochłonna i pracochłonna. Wymaga dużego zaangażowania ze strony właściciela, a przede wszystkim dużej wiedzy na temat podstaw żywienia psa. O wiele łatwiej jest nasypać gotową karmę z worka 🙂

Podstawą jest dobre planowanie. Zakupy można zrobić raz na tydzień lub dwa (w zależności od liczby psów i wielkości zamrażalnika), podzielić mięso na porcje i zamrozić. To samo zrobić z warzywami i owocami – zmiksowane dzielimy na porcje, wkładamy do woreczków foliowych i mrozimy. Jedzenie wystarczy wyjąć wieczorem z lodówki, aby rano posiłek był gotowy. Niestety, zabranie go na wystawę czy w podróż może być nieco problematyczne.

dr hab. inż. Wioletta Biel, prof. uczelni, specjalista ds. żywienia