Gotowanie dla psa – wyzwanie czy wygoda?

Wiele osób karmi swoje czworonogi tylko samodzielnie sporządzonym pokarmem. Dlaczego? Przede wszystkim uważają, że jedzenie przygotowane domowym sposobem jest zdrowsze i zawiera więcej składników odżywczych, jest wolne od konserwantów, przeciwutleniaczy, barwników czy substancji poprawiających smak i zapach, postrzeganych jako składniki niepożądane w diecie. Stosowanie domowych posiłków wynika również z tradycji rodzinnych i nawyków żywieniowych ludzi, którzy przenoszą własne zwyczaje na towarzyszące im zwierzęta. Poza tym niektórzy właściciele chcą stosować żywienie oparte na produktach wegetariańskich czy ekologicznych. Inni natomiast uważają, że tak jest po prostu taniej, co nie zawsze jest zgodne z prawdą. Pamiętajmy, że niestety nie ma diety idealnej.

Co to znaczy „dieta domowa”?

Dieta domowa jest alternatywą dla diet komercyjnych. Pod pojęciem „diety domowej” rozumiemy zarówno pokarm opracowany przez lekarza weterynarii lub dietetyka zwierząt na podstawie dokładnej receptury, jak i wszystko to, co pies otrzymuje w domu, niestety często w postaci pozostałości z obiadu. Dieta domowa to jedzenie nieprzetworzone, oparte na ogólnie dostępnych składnikach spożywczych. Jej definicja nie została jednoznacznie sprecyzowana, ale dla lekarzy weterynarii oraz dietetyków zwierzęcych dieta domowa to z założenia dieta zbilansowana, a dla większości opiekunów psów to dieta oparta na produktach aktualnie posiadanych w domu. Dieta domowa może mieć charakter mniej (jedzenie surowe) lub bardziej (jedzenie gotowane) przetworzonej. Skład, strawność i wartość odżywcza tych dwóch diet bardzo się różnią, dlatego też podczas komponowania posiłków należy przestrzegać pewnych reguł dietetycznych.

Na co należy zwrócić uwagę, układając dietę domową dla psa?      

Każda dieta domowa powinna dostarczać wszystkich niezbędnych dla psa składników odżywczych. Na samym początku należy określić dzienne zapotrzebowanie na energię (DER, kcal/d), uwzględniając masę ciała, stan fizjologiczny, aktywność fizyczną oraz warunki bytowania psa. Jest ono liczone w oparciu o schematy zawarte w rekomendacjach FEDIAF. Następnie na tej podstawie powinno się ustalić minimalne zalecane zawartości wszystkich niezbędnych składników odżywczych, mineralnych i witamin oraz w niektórych przypadkach ich wartości maksymalne (np. dla wapnia, witaminy A czy witaminy D₃) oraz wybrać surowce, który posłużą do przygotowania pokarmu. Jeżeli dobowa dawka składników odżywczych, witamin i minerałów nie jest zbilansowana, należy uwzględniać suplementy i inne dodatki.

Jakie są najważniejsze składniki odżywcze psiej diety?

BIAŁKO. Pierwszą grupę składników diety stanowią białka (przede wszystkim pochodzenia zwierzęcego, ale i roślinnego). Istotne znaczenie ma nie tylko ilość, ale również rodzaj podawanego białka. Białko zwierzęce ma większą wartość biologiczną i charakteryzuje się lepszym składem aminokwasowym niż białko pochodzenia roślinnego. Oprócz wysokiej jakości białka mięso zawiera również wiele innych składników odżywczych, ważnych dla organizmu poddawanego wysiłkowi fizycznemu. Należą do nich między innymi glutamina i kreatyna, a także aminokwas tauryna. Można podawać psu mięso niepoddane obróbce termicznej lub ugotowane (w miarę krótko, gdyż podczas długotrwałej obróbki termicznej białko ulega denaturacji). Trzeba pamiętać, że białko roślinne ma niższą jakość odżywczą. Białko ma zasadnicze znaczenie szczególnie w diecie psów sportowych. Konsekwencją zastąpienia białka zwierzęcego roślinnym może być niższa zawartość hemoglobiny we krwi. Nawet w przypadku psów niepodejmujących nadmiernego wysiłku fizycznego zastosowanie diety opartej na białku pochodzenia roślinnego może być przyczyną niewielkiego obniżenia zawartości hemoglobiny i liczby erytrocytów we krwi. Wykazano, że podawanie psom pokarmów z niedostateczną zawartością białka pochodzenia zwierzęcego może prowadzić do utraty masy mięśniowej. Dodatkowo komponenty roślinne zawierają szereg substancji antyżywieniowych (obniżających wartość odżywczą tego surowca).

TŁUSZCZ. Kolejny niezbędny makroskładnik domowej diety psa to tłuszcz. Dostarcza on energii, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA, polyunsaturated fatty acid) i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Ilość tłuszczu w diecie zależy od aktualnego zapotrzebowania psa i użytego źródła tłuszczu. Sugeruje się, by tłuszcz pokrywał ok 60-65% zapotrzebowania energetycznego zwierzęcia (przy założeniu, że białko 30-35%, węglowodany do 7%). Dlatego przy przygotowywaniu posiłku z chudego mięsa należy wprowadzić dodatkowo tłuszcz zwierzęcy. Uzupełnia to poziom tłuszczu, PUFA i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Podnosi także wartość energetyczną (kaloryczność) i smakowitość pokarmu. Dobre źródło tłuszczu dla psów, szczególnie seniorów czy psów sportowych, stanowią średniołańcuchowe triglicerydy (SCFA). Duża przydatność tych związków wynika z ich bardzo dobrej przyswajalności. Uwolnione w wyniku działania enzymów trawiennych średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe są wchłaniane bezpośrednio do krwi, a następnie transportowane do wątroby.

Węglowodany to grupa makroskładników, na które nie ma zapotrzebowania w diecie psów. Mogą one jednak dostarczać łatwo przyswajalnej energii (węglowodany proste, strawne). Sugeruje się, że u niektórych ras (np. chartów) są niezbędnym jej źródłem. Występują one pod postacią glikogenu mięśniowego i wątrobowego oraz glukozy we krwi. Węglowodany są gromadzone w organizmie w stosunkowo niewielkich ilościach. Ich zawartość w organizmie wpływa na zdolności psów do pokonywania długich dystansów. Niektóre węglowodany złożone (frakcje włókna pokarmowego) pełnią również funkcje prozdrowotne, korzystnie wpływają na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, na perystaltykę jelit (np. β-glukan, FOS, MOS) oraz na zdrowie całego organizmu. Trzeba mieć na uwadze nie tylko skład codziennej dawki pokarmowej, ale również możliwość wykorzystania przez organizm poszczególnych jej składników. Dawka pokarmowa ułożona w głównej mierze z surowców roślinnych może zawierać zbyt dużo włókna pokarmowego, co może ograniczać wchłanianie podstawowych składników odżywczych, ale również witamin, zwłaszcza rozpuszczalnych w tłuszczach, i składników mineralnych. Wiele roślin zawiera dużą ilość kwasu szczawiowego (w tym szpinak, rabarbar, buraki ćwikłowe), który wiąże związki mineralne i może powodować tworzenie się kamieni szczawianowo-wapniowych. Powinno się brać pod uwagę także inne czynniki antyżywieniowe (np. kwas fitynowy – w dużych ilościach występujący zwłaszcza w ziarnach zbóż, wiąże między innymi cynk i wapń, zmniejszając ich wchłanianie – czy inhibitory trypsyny – zawarte głównie w roślinach strączkowych).

Diety domowe są trudniejsze do zbilansowania pod względem poziomu witamin i składników mineralnych. Na przykład przy wyłącznym żywieniu mięsem często spotyka się niedobory wapnia (Ca). Właściciele błędnie zakładają, że krótkoterminowe wprowadzenie do diety przetworów mlecznych (głównie fermentowanych) w małych ilościach zniweluje powstałe niedobory, jednak większość diet domowych wymaga suplementacji wapniem. Pamiętajmy, że u szczeniąt po odsadzeniu spada aktywność laktazy (enzymu odpowiedzialnego za trawienie cukru mlekowego) w jelicie cienkim, co w konsekwencji może skutkować wzdęciami i biegunkami przy podawaniu produktów zawierających laktozę. Nasze czworonogi mogą też nie trawić białka mleka – kazeiny. Należy rozważyć, czy bilansowanie składników mineralnych i witamin opierać się ma na dodawanych suplementach diety czy na źródłach naturalnych. Na przykład algi to doskonałe źródło jodu, skorupki jaj – źródło wapnia. Dodatkowo można stosować związki biologicznie czynne (np. L-karnitynę, koenzym Q), które wykazują działanie prozdrowotne. Najprościej uzupełniać dietę specjalnymi gotowymi preparatami w proszku lub w tabletkach przeznaczonymi wyłącznie dla psów.

Jak dostarczyć głównych składników odżywczych, gotując posiłki dla psa? 

Mięso jest ważnym składnikiem diety domowej psa. Rozróżniamy mięso chude i tłuste. Chudym mięsem jest częściowo mięso drobiowe (indyk) oraz elementy wołowiny i dziczyzny. Do tłustych mięs zaliczamy baraninę, wieprzowinę i kaczkę. Ważne jest przede wszystkim, by mięso było świeże. Przygotowując pożywienie gotowane w domu, można wykorzystać każdy rodzaj mięsa – wołowinę, wieprzowinę, jagnięcinę, kurczaka, indyka, kaczkę, gęsinę, królika czy dziczyznę. Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają 16-25% białka, 2-30% tłuszczu (mięso głównie w postaci tłuszczu śródmięśniowego, międzymięśniowego lub mięśniowego) oraz 1-1,5% węglowodanów (ok. 1% glikogenu). Mięso to źródło składników mineralnych, głównie fosforu, potasu, sodu i żelaza, a także witamin, głównie z grupy B.        
Jak przygotować mięso? Surowe kroimy na większe kawałki (dla małych psów i szczeniąt można je zmielić w maszynce) i gotujemy w wodzie bez soli, bez przypraw.

W diecie psa mogą znaleźć się ryby jako źródło łatwostrawnego białka, kwasów tłuszczowych i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W przypadku ryb istotne jest dopasowanie odpowiednich ich gatunków w diecie do zapotrzebowania psów, ponieważ ich skład różni się istotnie w zależności od gatunku. Ważna, podobnie jak w przypadku mięsa, jest różnorodność gatunkowa.

Trzeba pamiętać, że niestety niezbilansowane stosowanie mięsa i ryb może prowadzić do niedoborów lub nadmiarów składników odżywczych (głównie witamin i minerałów). Ryby dostarczają relatywnie dużo fosforu, a mało wapnia – dlatego niewłaściwa ich ilość w diecie domowej doprowadza do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforowej.

W przeciwieństwie do produktów pochodzenia zwierzęcego – produkty roślinne, dostarczające poza witaminami i minerałami również węglowodanów, celem zwiększenia ich strawności (tych złożonych) należy poddawać obróbce termicznej. Można stosować gotowane ziemniaki, bataty, dynię, ale i topinambur, marchew, seler, pietruszkę (korzeń) czy buraki. Pamiętajmy, że dość powszechnie stosowany makaron jest tuczący i nie powinien znaleźć się w diecie psów. Z owoców warto włączyć do niej jabłka, gruszki, owoce sezonowe (w tym głównie jagodowe).

Owoce i warzywa można podawać starte lub drobno pokrojone, ale też w całości, by nasz psiak mógł sobie je pochrupać. Można używać zarówno świeżych, jak i mrożonych produktów. W posiłku powinno być więcej warzyw niż owoców (75% warzyw, 25% owoców). Warzywa zawierają niewiele białka, ale są przede wszystkim źródłem witamin, składników mineralnych i włókna pokarmowego. Uważać należy na podawaną ilość owoców, dostarczających poza witaminami, minerałami i substancjami czynnymi dużych ilości cukrów prostych. Można też uwzględnić orzechy (np. włoskie), nasiona.

Ze względu na szkodliwe substancje należy wystrzegać się podawania psom powszechnie stosowanych w diecie człowieka winogron i rodzynek (powodujących u tych zwierząt objawy ze strony przewodu pokarmowego i niewydolność nerek) oraz cebuli i czosnku (powodujących u nich anemię hemolityczną, zarówno w postaci surowej, jak i gotowanej).

Nie zapominajmy również w diecie domowej o podawaniu naszym czworonogom jajek.

Jeżeli chodzi o sól (NaCl), pamiętajmy, że psy mają niewielkie zapotrzebowanie na ten składnik (zalecana dawka wynosi 25 mg na 1 kg masy ciała psa). Nadmiar soli jest bardzo szkodliwy. Czynnikiem sprzyjającym zatruciu NaCl jest niedostateczna ilość wody lub jej brak.

Warto podawać psu oleje rybie – z łososia, sardeli, a także tłuszcz kaczy, gęsi, wyciąg lipidowy z małża nowozelandzkiego. Psy chętnie spożywają też masło, dostarczające kwasu masłowego (zaliczany do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, short chain fatty acids – SCFA), który działa między innymi przeciwzapalnie na komórki błony śluzowej żołądka i jelit.

Pamiętajmy, że każdy pies wymaga indywidualnie dobranej diety. Udział komponentów w gotowanej diecie domowej jest dość elastyczny, zależy od zapotrzebowania energetycznego oraz na niezbędne składniki odżywcze danego psa, od wartości odżywczej zastosowanych komponentów, ale możemy przyjąć następującą regułę w dużym uproszczeniu 70% (80%) – komponenty zwierzęce, 30% (20%) – komponenty roślinne (¾ – warzywa, ¼ – owoce)

Jeżeli domowe jedzenie jest poddawane obróbce termicznej, to podczas jego przygotowywania pamiętajmy o poniższych zasadach.

• Do odmierzania ilości składników należy używać wagi kuchennej. Nie powinno się wykorzystywać w tym celu miar objętości, na przykład szklanki, ponieważ masa mieszczącego się w niej składnika może znacznie różnić się w zależności od tego, jak drobno jest on posiekany.
• Warto gotować duże porcje i zamrażać. Pokarm powinno się przechowywać w plastikowych torbach ułożonych płasko w zamrażarce. Dzięki temu można zaoszczędzić miejsce i mieć zawsze gotowe porcje do podania.
• Jeżeli to możliwe, trzeba dobrze mieszać i rozdrabniać składniki, pies nie będzie wtedy wyjadać poszczególnych komponentów.
• Należy unikać procesów, podczas których w żywności zachodzą reakcje Maillarda, takich jak pieczenie lub grillowanie. Reakcje te powodują niszczenie struktury białek, co może zmniejszać wchłanianie niezbędnych aminokwasów lub zwiększać zawartość antygenów w diecie.
• Najlepiej, gdy diety domowe są opracowane przed kogoś znającego się na żywieniu zwierząt, a także znającego dane zwierzę, czyli przez lekarza weterynarii, który może współpracować z dietetykiem weterynaryjnym, czyli specjalistą.

10 przykazań diety domowej:  

1.Pokarm powinien być zawsze świeży – podajemy psu tylko taką porcję pokarmu, jaką może zjeść od razu.

2.Posiłki podajemy regularnie o tych samych porach.

3.Nie używamy soli, przygotowując posiłki dla naszego psa.

4.Przygotowany pokarm w większych ilościach ze względu na zawartość wody i brak konserwantów należy przechowywać w lodówce, a nawet zamrozić podzielony na dzienne porcje. Nie zapominamy jednak, by podawać psu pokarm ciepły, a nie bezpośrednio po wyjęciu z lodówki.

5.Pamiętajmy o różnorodności gatunkowej, głównie w przypadku komponentów zwierzęcych, ryb, ale także warzyw czy owoców.

6.Nie należy dawać psu smakołyków w trakcie posiłku domowników ani przy stole.

7.Pies nie powinien jadać mięsa pieczonego ani tym bardziej smażonego. Pamiętajmy też, że zbyt długie gotowanie powoduje straty witamin. Ugotowane produkty należy przed podaniem psu dobrze wymieszać, by zapobiec wyjadaniu przez niego pojedynczych komponentów, które preferuje. Kości gotowane, pieczone nie są składnikami pożywienia! Wyłącznie surowe tzw. mięsne kości.

8. Pies powinien mieć stałe miejsce, w którym jedna miska przeznaczona jest na wodę, a druga na pożywienie.

9. Dodatki witaminowe, mineralne i suplementy powinno podawać się do diety bezpośrednio przed jedzeniem.

10. Bezwzględnie nie zapominamy (szczególnie w okresie letnim), że czysta woda powinna być zawsze dostępna dla psa. Pies nie pije więcej, niż wymaga tego jego organizm.

O czym jeszcze należy pamiętać przy stosowaniu diety domowej?

Przy przygotowywaniu pokarmu należy go poddać odpowiedniej obróbce (gotowanie, rozdrobnienie) w celu:

– polepszenia strawności składników (np. skrobia w ziemniakach i innych surowcach roślinnych),

– zwiększenia bezpieczeństwa stosowania (mniejsze ryzyko inwazji pasożytniczej, zakażenia bakteryjnego),

– podniesienia smakowitości.

Jeżeli pies wymaga specjalistycznej opieki żywieniowej (np. jest ciężarną suką, rekonwalescentem lub choruje), należy bardzo dobrze przemyśleć ideę samodzielnego gotowania w domu i bezwzględnie skonsultować się z lekarzem weterynarii. Przeważnie w takich przypadkach najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest żywienie odpowiednio dobraną gotową karmą suchą.

Podsumowanie

Pamiętajmy, że stosowanie u psa diety domowej nie jest równorzędne z podawaniem mu resztek z naszego stołu. Niewłaściwe żywienie może wpłynąć na samopoczucie pupila, jego zdrowie i długość życia. Dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu pies powinien otrzymywać odpowiednie proporcje składników odżywczych, witamin i makro- oraz mikroelementów. Musimy pamiętać, że potrzeby żywieniowe ludzi i psów znacznie różnią się od siebie. Układ trawienny i metabolizm psa są inne niż człowieka. W związku z tym pies potrzebuje innej diety niż nasza, dostosowanej do jego specyficznych potrzeb. Fakt, że dieta naszego pupila nie może składać się wyłącznie z resztek z naszego stołu, nie oznacza, że nie można podać pupilowi makaronu, który został z obiadu, czy warzyw z zupy. Trzeba po prostu pamiętać, by wliczyć je w dzienny bilans energetyczny i dawać psu to, co faktycznie może przysłużyć się jego organizmowi, a nie traktować go jak żywego śmietnika na resztki z kuchni. Model stosowania diety domowej nie należy do najłatwiejszych, ale na pewno dostarcza właścicielowi psa dużo satysfakcji i radości.

dr hab. inż. Wioletta Biel, prof. uczelni, specjalista ds. żywienia