Mięso przeżuwaczy – cenny składnik diet, karm i przysmaków dla psów

Mięso i jego przetwory uważa się za najważniejszy składnik jadłospisu psa. Organizm psa przyswaja białko mięsa w około 90-97%, w większym stopniu niż białko zawarte w produktach roślinnych (60-85%). Aby zapewnić psu w diecie wszystkie aminokwasy egzogenne, powinno się stosować więcej niż jeden gatunek mięsa.

Mięso przeżuwaczy jest wykorzystywane coraz częściej zarówno do produkcji karm gotowych, jak i przez świadomych właścicieli psów w dietach domowych. W Polsce wybieramy głównie mięso wołowe, cielęcinę, ale także coraz częściej jagnięcinę i kozinę czy dziczyznę – głównie mięso jelenia.

Mięso to źródło:

• białka – najlepszego dla psa źródła aminokwasów egzogennych, w tym argininy, lizyny, tryptofanu i metioniny,

• pełnowartościowego tłuszczu,

• składników mineralnych (wapń, fosfor, potas, sód, magnez, żelazo, miedź, mangan, kobalt, molibden, jod, siarka),

• witamin z grupy B oraz A, D, E, K,

• choliny (szczególnie wątroba wołowa jest w nią bogata), która jest prekursorem fosfatydylocholiny, głównego składnika ścian komórkowych,

• L-karnityny, koenzymu Q10, tauryny,

• i wielu innych ważnych składników, których niedostatek lub brak w diecie doprowadza do zaburzeń zdrowotnych i poważnych schorzeń.

Skład kwasów tłuszczowych jest wskaźnikiem wartości dietetycznej mięsa. Prozdrowotne właściwości mięsa przeżuwaczy związane są m. in. z profilem kwasów tłuszczowych tłuszczu śródmięśniowego. Nienasycone kwasy tłuszczowe n-3 i n-6 są niezbędnymi składnikami pożywienia psów, ponieważ w organizmie nie ma możliwości ich syntezy. Wielonienasyconym kwasem tłuszczowym o wybitnych właściwościach prozdrowotnych, którego bogate źródło to tłuszcz przeżuwaczy, jest sprzężony kwas linolowy (CLA, conjugated linoleic acid). Kwas CLA ma szereg cennych właściwości dietetycznych, profilaktycznych i leczniczych. Badania na psach wykazały, że może przeciwdziałać powstawaniu, a także hamować rozwój nowotworów (w tym raka prostaty) oraz stymulować układ odpornościowy. Kwas CLA jest także skuteczny w leczeniu atopowego zapalenia skóry (AD, atopic dermatitis) u psów. Mięso przeżuwaczy zawiera zdecydowanie więcej CLA niż mięso zwierząt monogastrycznych, co wynika z faktu, że CLA powstaje głównie w procesach biohydrogenacji bakteryjnej kwasu linolowego w żwaczu (najważniejszy z przedżołądków u przeżuwaczy).

Sprawdź: Żwacze wołowe dla psa w formie gryzaków

Produkty pochodzące od przeżuwaczy to także bardzo ważne źródło L-karnityny. Po raz pierwszy karnityna wyizolowana została na początku XX wieku z mięśni – stąd jej nazwa („mięso” łac. carnus). Ze względu na mechanizm działania podobny do witamin z grupy B początkowo nazywana była witaminą BT. Aktualnie zaliczana jest ona do substancji witaminopochodnych. W organizmie ssaków karnityna zgromadzona jest przede wszystkim w mięśniach szkieletowych i mięśniu sercowym (ok. 98%). Pozostała ilość znajduje się w miejscach jej syntezy, tj. w wątrobie i nerkach (ok. 1,5%), oraz w innych narządach i w płynach pozakomórkowych (również w mózgu).

Psy mają znacznie lepsze od ludzi zdolności do syntezy L-karnityny, ale coraz częściej pojawiają się doniesienia, że także u nich należy uzupełniać poziom tego związku poprzez dostarczanie w diecie. L-karnityna pełni różnorodne funkcje. Przede wszystkim uczestniczy w metabolizmie lipidów. Jest szczególnie ważna w diecie psów sportowych. Zapewnia redukcję kwasu mlekowego, w wyniku czego wzrastają możliwości wysiłkowe organizmu psa. L-karnityna bierze udział w metabolizmie rozgałęzionych aminokwasów (branched-chain amino acids, BCAAs: walina, leucyna, izoleucyna) składników budulcowych dla pracujących mięśni. Trzy wspomniane aminokwasy rozgałęzione hamują katabolizm mięśniowy, mają działanie anaboliczne, zwiększają syntezę białek oraz naturalną produkcję hormonów wpływających pozytywnie na kształtowanie mięśni. L-karnityna pełni także ważną rolę w przemianie węglowodanów (jej wysoki poziom w mięśniach zmniejsza wykorzystanie glikogenu jako materiału energetycznego, co ma szczególne znaczenie w warunkach długotrwałego wysiłku fizycznego) oraz w utrzymywaniu statusu antyoksydacyjnego organizmu (mechanizm działania antyoksydacyjnego L-karnityny polega na zdolności tego związku do przechwytywania wolnych rodników).

Niedobór L-karnityny występuje głównie w przypadku zaburzeń jej syntezy w wątrobie, zaburzonego wchłaniania z przewodu pokarmowego lub nadmiernego wydalania z moczem. Niedobór pojawia się także u zwierząt karmionych małymi ilościami produktów mięsnych.

U psów niedobór L-karnityny może prowadzić do osłabienia, zaniku mięśni szkieletowych oraz niewydolności mięśnia sercowego. Biodostępność L-karnityny z suplementów diety jest niska (15-18%), dlatego zaleca się podawanie mięsa bogatego w ten związek (biodostępność 54-86%).

WAŻNE: Szczenięta nie mają wytworzonej zdolności syntetyzowania L-karnityny w organizmie.

CIEKAWOSTKA: Najwięcej L-karnityny zawiera mięso… kangura! (637 mg L-karnityny całkowitej/100 g). Można to wytłumaczyć przystosowaniem tych dzikich zwierząt do wzmożonej aktywności fizycznej.

Jakich mięs warto szukać w karmach i smakołykach dla psów?

Mięso wołowe

Ma wiele cennych walorów w postaci wysokiej jakości białka, żelaza, magnezu i potasu oraz witamin z grupy B.

Mięso wołowe to:

• białko – 20-23%,

• tłuszcz śródmięśniowy – około 5%,

• węglowodany i produkty ich rozkładu – mniej niż 1%,

• składniki mineralne – około 1%,

• witaminy.

Mięso wołowe zawiera więcej przyswajalnego żelaza (ok. 20 mg/kg) niż mięso innych gatunków zwierząt rzeźnych. Głównym składnikiem śródmięśniowej tkanki łącznej jest kolagen. Składnikiem aminokwasowym kolagenu jest hydroksyprolina – stanowi ona 13-14% masy kolagenu i nie występuje w innych białkach organizmu zwierząt. Poziom kolagenu w mięśniach bydlęcych waha się od 1 do 15% suchej masy. Wołowina pozyskana z młodego polskiego bydła jest wysoce znaczącym źródłem nie tylko pełnowartościowego białka w diecie naszych czworonogów, ale też odpowiada za wysoki udział w niej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym również CLA. Tłuszcz śródmięśniowy wołowiny złożony jest w ok. 44% z kwasów tłuszczowych nasyconych (SFA, saturated fatty acids), w 46% z kwasów tłuszczowych jednonienasyconych (MUFA, monounsaturated fatty acids) oraz w 10% z kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (PUFA). Dominującym MUFA w wołowinie jest kwas oleinowy (18:1, n-9). Głównymi PUFA n-3 w wołowinie są kwasy: α-linolenowy (18:3, n-3) i eikozapentaenowy (20:5, n-3) oraz dokozapentaenowy (22:5, n-3). Stosunek kwasów n-6 i n-3 w PUFA wołowiny jest < 3. W wołowinie głównym izomerem sprzężonego kwasu linolowego (CLA) jest cis-9, trans-11, reprezentujący 72–90% ogólnego poziomu CLA.

Produkty wołowe to także doskonałe źródło choliny, wspomagającej układ nerwowy. Mielona wołowina (30% tłuszczu) zawiera jej około 2,3 mg/100 g, a wątroba – 56,7 mg/100 g.

Mięso wołowe to dobre źródło składników mineralnych, w tym potasu (średnio 3800 mg/kg), sodu (441 mg/kg), magnezu (258 mg/kg), wapnia (43 mg/kg), cynku (do 38 mg/kg), żelaza (do 29 mg/kg), miedzi (0,9 mg/kg).

Mięso owcze

Termin ten obejmuje dwie kategorie: jagnięcinę oraz baraninę. Przynależność do danej kategorii wiąże się z wiekiem ubijanych zwierząt. Termin jagnięcina odnosi się do mięsa pochodzącego od młodych zwierząt, ubijanych przed końcem 12. miesiąca życia. Popyt na ten rodzaj mięsa w Polsce jest niski, pomimo jego wysokich właściwości odżywczych. Jagnięcina charakteryzuje się wysokimi wskaźnikami wartości biologicznej białka oraz niską zawartością tłuszczu. Mięso jagnięce jest zalecane jako żywność dietetyczna, zwłaszcza dla szczeniąt, psów rekonwalescentów i seniorów.

Właściwości prozdrowotne tego mięsa związane są przede wszystkim z występowaniem w nim:

• sprzężonego kwasu linolowego,

• kwasu orotowego,

• L-karnityny.

Mięso jagnięce ma korzystny profil kwasów tłuszczowych. Jest szczególnie bogate w kwasy n-3 i n-6. Jagnięcy tłuszcz mięśniowy lędźwiowy zawiera więcej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (275 mg/100 g) niż odpowiedni tłuszcz wołowy (177 mg/100 g), ale mniej niż tłuszcz wieprzowy (422 mg/ 100 g). Jednak tłuszcz jagnięcy charakteryzuje się korzystniejszym stosunkiem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 do n-3, który wynosi 0,9-1,8:1. Dla porównania w tłuszczu wołowym stosunek ten wynosi 2:1, a w tłuszczu wieprzowym 7-15:1. Warto wiedzieć, że jagnięcina zawiera więcej kwasu CLA niż wołowina (odpowiednio 4,3-19,0 i 1,2-10,0 mg/g tłuszczu). Jagnięcina i baranina są także źródłem cennych składników mineralnych, zwłaszcza potasu, fosforu, żelaza, cynku i siarki. Ponadto dostarczają cennych witamin: B1 (tiamina) oraz B13 (kwas orotowy), która bierze udział w metabolizmie kwasu foliowego i kobalaminy, wykazuje działanie lipotropowe czy przyczynia się do odbudowy kwasów nukleinowych i syntezy białek niezbędnych dla organizmu, wykazuje działanie kardioprotekcyjne, a także przeciwdziała rozwojowi komórek rakowych, co wykazano w badaniach na psach. Mięso to jest także bogatym źródłem L-karnityny, pobudzającej procesy spalania tłuszczu. Jagnięcina zawiera więcej całkowitej L-karnityny niż mięso wołowe i koźlęce (tabela 1.). Spośród substancji mineralnych zawartych w jagnięcinie należy wymienić żelazo, cynk czy selen. Warto podkreślić również, że jagnięcina należy do najrzadszych alergenów u psów (16%). Bardzo często zaleca się mięso jagnięce w dietoterapii u psów z alergią pokarmową. Właściciele mogą sami skomponować taką dietę w domu lub skorzystać z karm komercyjnych.

Mięso kozie

W Polsce nie ma tradycji konsumpcji koziny, a rynek mięsa koziego praktycznie nie istnieje. Tymczasem kozina charakteryzuje się wysokimi walorami odżywczymi, bardzo dobrą przyswajalnością i wysoką strawnością składników odżywczych. Mięso kozie pod względem składu chemicznego zbliżone jest do wołowiny, natomiast pod względem otłuszczenia i kaloryczności osiąga korzystniejsze wyniki niż wieprzowina.

Kozina zawiera:

• 21% białka,
• 3% tłuszczu śródmięśniowego (tabela 2.),
• 1,4% składników mineralnych (wapń, fosfor, żelazo, siarka, sód i chlor oraz liczne mikroelementy, zwłaszcza cynk i miedź),
• witaminy z grupy B.

Białko mięsa małych przeżuwaczy bogate jest w niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu psa aminokwasy egzogenne, takie jak arginina (5,53 g/100 g), leucyna (7,03 g/100 g), izoleucyna (3,93 g/100 g), metionina (2,22 g/100 g), fenyloalanina 3,63 g/100 g), lizyna (8,36 g/100 g) czy tryptofan (0,99 g/100 g). Przewyższa poziomami wskazanych aminokwasów wołowinę i jagnięcinę. Ponadto kozina w porównaniu z jagnięciną jest chudszym mięsem. Na szczególną uwagę zasługuje niski poziom tłuszczu śródmięśniowego, którego ilość wzrasta z wiekiem i masą ubojową koźląt (od 0,5 do 5,0%). W tłuszczu śródmięśniowym koziny jest mniejsza zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych niż w wołowinie czy jagnięcinie. Młoda kozina odznacza się wyższym udziałem grup nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym jedno- i wielonienasyconych, w porównaniu z jagnięcym. Obok bezwzględnej zawartości grup kwasów tłuszczowych o różnym stopniu nasycenia bardzo ważnym wskaźnikiem jakości tłuszczu jest stosunek kwasów tłuszczowych nienasyconych do nasyconych (UFA/SFA) – w przypadku koziny jest on wyższy (1,69) niż w przypadku jagnięciny (1,21).

Mięso młodych i dorosłych kóz jest bogatszym źródłem żelaza aniżeli baranina, ale tylko nieznacznie pod tym względem przewyższa wołowinę.

Dziczyzna

Terminem „dziczyzna” określa się mięso wszystkich dzikich zwierząt, w tym zarówno gatunki łowne żyjące w stanie wolnym, jak i utrzymywane w różnych systemach chowu fermowego. Głównym źródłem dziczyzny przeżuwającej w Polsce są jeleń szlachetny i sarna europejska. Dziczyzna pozyskiwana z jeleniowatych, z uwagi na swoje właściwości, uważana jest za mięso wysokiej jakości. Analiza dostępnej literatury wskazuje na bardzo wysoką jakość mięsa zwierząt dziko żyjących, ale dowodzi też jej dużego zróżnicowania. Coraz częściej w Polsce mięso z jelenia wprowadzamy do diety naszych czworonogów. W porównaniu z wołowiną zawiera znacznie mniej tłuszczu, bardzo mało cholesterolu i obfituje w proteiny oraz minerały. Wytłumaczeniem wskazywanej w literaturze małej zawartości tłuszczu i dużej zawartości białka w mięsie zwierząt dziko żyjących jest tryb ich życia i sposób żywienia. Zwierzęta dziko żyjące prowadzą zdecydowanie aktywniejszy tryb życia w porównaniu z gospodarskimi, a ich żywienie jest mniej intensywne.

Mięso jeleniowatych ma opinię mięsa chudego, z niewielką zawartością tłuszczu śródmięśniowego nie przekraczającą zwykle 1,5%. Warto włączyć takie mięso do diety psa otyłego. Oprócz aspektu ilościowego w ocenie odżywczej tłuszczu istotna jest również jego charakterystyka jakościowa. Wśród kwasów wielonienasyconych mięsa jelenia dominują kwasy n-6, których udział jest około 3-krotnie wyższy niż n-3. Ogólna zawartość CLA w mięsie jelenia wynosi przeciętnie 0,39% ogółu kwasów tłuszczowych. Obecność α- i γ-tokoferolu stwierdza się w mięsie różnych gatunków zwierząt. Przeciętna zawartość α-tokoferolu w mięsie jelenia wynosi 5,85 µg/g. Główną rolą tokoferoli i tokotrienoli jako przeciwutleniaczy jest wychwytywanie nadtlenkowych rodników lipidowych. Tym samym rola witaminy E, poprzez opóźnienie utleniania lipidów i barwników mięśniowych, jest istotna dla zachowania jakości mięsa.

Mięso jelenia to także doskonałe źródło minerałów, w tym żelaza. Dostarcza go od 3,0 do 4,7 mg/100 g Fe – poziom tego pierwiastka jest wyższy niż w wołowinie (2,0 mg/100 g). Udział żelaza hemowego o wyższej biodostępności wynosi 80-86% i jest podobny do poziomu stwierdzanego u bydła, przewyższa natomiast poziom (70-75%) występujący u owiec. Do innych związków, które znajdziemy w mięsie jelenia, a o których warto wspomnieć należą tauryna (do 37 mg/100 g), karnozyna (do 330 mg/100 g), anseryna (do 251 mg/100 g) czy koenzym Q10 (do 6 mg/100 g). Karnozyna i anseryna są składnikami podobnymi do dipeptydów, które wykazują właściwości przeciwutleniające wynikające ze zdolności wychwytywania wolnych rodników, chelatowania jonów metali i hamowania peroksydacji kwasów tłuszczowych. Obecne w mięsie jeleniowatych związki bioaktywne wpływają bardzo korzystnie na zdrowie zwierząt.

Podsumowanie

Pamiętajmy, że mięso przeżuwaczy to nie tylko wołowina. Sięgajmy również po mięso baranie, kozinę, głównie z młodych zwierząt, nie obawiajmy się także włączyć do diety naszego pupila mięsa np. jelenia. Mięso zwierząt przeżuwających zasługuje na szerokie zastosowanie w diecie psa zarówno zdrowego, jak i chorego.

Bezsprzecznymi atutami żywieniowymi i prozdrowotnymi mięsa przeżuwaczy są:

• duża zawartość lekkostrawnego i łatwo przyswajalnego białka,
• najlepsza wśród mięs zawartość skoniugowanego kwasu linolowego,
• bogactwo minerałów, w tym łatwo przyswajalnego żelaza hemowego,
• zawartość L-karnityny,
• obecność wymiataczy wolnych rodników w organizmie,
• zawartość choliny (niezbędnej m.in. do syntezy związków ważnych dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, w tym przede wszystkim pamięci).

Warto podkreślić, że w artykule omówiona została tylko część najważniejszych zalet podawania psom mięsa przeżuwaczy – jest ich dużo więcej, dlatego zachęcamy do karmienia pupila tymi gatunkami mięs!

dr hab. inż. Wioletta Biel, prof. uczelni, specjalista ds. żywienia

Bibliografia

Abuelfatah i wsp. 2016. Effects of enriching goat meat with n-3 polyunsaturated fatty acidson meat quality and stability. Small Ruminant Research. 136, 36-42.

Bodkowski i wsp. 2011. Produkty pochodzące od przeżuwaczy – najważniejsze źródło L-karnityny w diecie człowieka. Przegląd Hodowlany. 10.

Cornell i wsp. 1997. Conjugated linoleic acid inhibited the in vitro proliferation of canine prostate cancer cells. FASEB J. 11, 579.

Daszkiewicz i wsp. 2013. Quality comparison of meat from red deer (Cervus elaphus L.) harvested in Poland and Hungary. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość. 4 (89), 77-89.

Daszkiewicz i wsp. 2014. Jakość mięsa jagniąt rasy kamienieckiej pochodzącego z różnych elementów tuszy. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość. 2(93), 48-57.

De Ferrari i wsp. 1993. Pharmacologic modulation of the autonomic nervous system in the prevention of sudden cardiac death. Journal of the American College of Cardiology. 22(1), 283-290.

Florek i wsp. 2017. Porównanie wartości rzeźnej tusz i jakości żywieniowej mięsa jagniąt i cieląt rzeźnych. Journal of Animal Science, Biology and Bioeconomy. 4, 7-15.

Florek M., Drozd L. 2013. Związki bioaktywne w mięsie jeleniowatych. Medycyna Weterynaryjna. 69(9), 535-539.

Hoffman i wsp. 2005. The effects of region and gender on the fatty acid, amino acid, mineral, myoglobin and collagen contents of impala (Aepyceros melampus) meat. Meat Science. 69(3), 551-558.

Kołczak J. 2008. Jakość wołowiny. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość. 1(56), 5-22.

Leistra M., Willemse T. 2002. Double-blind evaluation of two commercial hypoallergenic diets in cats with adverse food reactions. Journal of Feline Medicine and Surgery. 4(4), 185-188.

Litwińczuk i wsp. 2004. Surowce zwierzęce – ocena i wykorzystanie. PWRiL, Warszawa.

Newman i wsp. 1989. Sensitivity of the recently infarcted heart to cardioplegic arrest. Beneficial effect of pretreatment with orotic acid. The Journal of Thoracic and Cardiovascular Surgery. 97(4), 593-604.

Noli i wsp. 2007. Conjugated linoleic acid and black currant seed oil in the treatment of canine atopic dermatitis: A preliminary report. The Veterinary Journal. 173, 413-421.

Quaresma i wsp. 2012. Nutritional evaluation of the lipid fraction of Iberian red deer (Cervus elaphus hispanicus) tenderloin. Meat Science. 92, 519-524.

Rainer L., Heiss C. J. 2004. Conjugated linoleic acid: Health implications and effects on body composition. Journal of the American Dietetic Association. 6, 963-968.

Respond B., Chłopicka J. 2013. Funkcje biologiczne L-karnityny i jej zawartość w wybranych produktach spożywczych. Przegląd Lekarski. 70(2), 85-91.

Roudebush P. Schick R.O. 1994. Evaluation of a commercial canned lamb and rice diet for the management of adverse reactions to food in dogs. Veterinary Dermatology. 5, 63-67.

Webb i wsp. 2005. Goat meat quality. Small Ruminant Research. 60, 153-166.

Żochowska-Kujawska i wsp. 2010. Utility for production of massaged products of selected wild boar muscles originating from wetlands and arable area. Meat Science. 85(3), 461-466.