Pies a człowiek – dlaczego pies musi jeść inaczej niż człowiek

Podstawowe różnice anatomiczno-fizjologiczne
między układem trawiennym psa i człowieka

Czy pies może jeść to samo co człowiek? Zdecydowanie nie! Istnieje zbyt wiele różnic anatomicznych i fizjologicznych determinujących potrzeby żywieniowe tych odrębnych przecież gatunków, jakimi są człowiek i pies.

Pies był najprawdopodobniej pierwszym udomowionym przez człowieka gatunkiem. Jego przewód pokarmowy coraz bardziej pod względem fizjologicznym, a tylko w niewielkim stopniu anatomicznym, adaptował się do ludzkiego pożywienia.

Budowa anatomiczna przewodu pokarmowego dzisiejszych psów i dzikich wilków praktycznie niczym się nie różni.

Wybrane podstawowe różnice anatomiczno-fizjologiczne

Wielu opiekunów naszych czworonożnych przyjaciół czyni im dużą krzywdę, zapominając, że są zwierzętami z natury mięsożernymi. Sami są wszystkożercami, lubią zmienność i różne smaki, więc uważają, że postępują prawidłowo serwując podopiecznemu pożywienie niemal identyczne ze swoim. To poważny błąd. Dowodzą tego wyraźne różnice anatomiczno-fizjologiczne między układem pokarmowym człowieka i psa.

Każdy medal ma jednak dwie strony, a więc jak najbardziej uzasadnione jest pytanie: jeśli pies je makaron, chleb, ryż, ziemniaki, marchew czy jabłka, to jakie tam z niego, w aspekcie statusu żywieniowego, zwierzę mięsożerne? Nie ma wyboru (ciekawe co zrobiłby, gdyby go miał?), musi jeść to, co serwuje mu właściciel, bo inaczej będzie głodny. 🙂

Zawarte w pokarmie białko, węglowodany i tłuszcze w trakcie przechodzenia przez kolejne odcinki przewodu pokarmowego ulegają enzymatycznemu rozkładowi odpowiednio na: aminokwasy, monosacharydy i kwasy tłuszczowe. Dopiero te proste cząsteczki ulegają wchłonięciu do krwi lub limfy i są dostarczane do wszystkich komórek organizmu.

Wszystkie ssaki, za wyjątkiem przeżuwaczy, należą do zwierząt monogastrycznych, a więc są wśród nich zarówno mięso-, wszystko-, jak i roślinożercy.

Zasada jest jednak prosta – im trudniej strawny pokarm, tym dłuższy przewód pokarmowy (należy tu oczywiście uwzględnić rozmiary ciała i czas upływający od momentu jego spożycia, do wydalenia wraz z kałem „niestrawionych” resztek.

Długość przewodu pokarmowego

Stosunek długości przewodu pokarmowego do długości ciała u zwierząt wszystkożernych wynosi 10-14 : 1.

Stosunek długości przewodu pokarmowego do długości ciała u zwierząt mięsożernych wynosi 4-6 : 1.

Te grupy zwierząt różnią się także względną pojemnością poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego.

Przejdźmy więc teraz trochę bardziej szczegółowo przez kolejne odcinki układu pokarmowego, skupiając się przede wszystkim na ich charakterystyce u psów (swój organizm przecież dobrze znamy).

Zęby

Pies ma 42 zęby – 20 w szczęce górnej i 22 w dolnej. Ogólnie przypisano im te same nazwy, którymi określa się zęby ludzkie (siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe). Ostatni ząb przedtrzonowy w szczęce górnej i pierwszy trzonowy w szczęce dolnej zwane są łamaczami – już sama nazwa wskazuje, jaka jest ich funkcja. Potężne stożkowate kły służą rozszarpywaniu pokarmu, a wyraźnie guzkowata, a nie tak jak u nas płaska powierzchnia zębów trzonowych i przedtrzonowych, zupełnie nie nadaje się do żucia, ich zadaniem jest miażdżenie.

Żucie pokarmu uniemożliwia również budowa stawu skroniowo-żuchwowego, przypominająca układem nasz staw kolanowy. Żuchwa psów nie może poruszać się tak jak nasza na boki, a jedynie mocno w dół, co umożliwia wyszarpywanie dużych kawałków. Pokarm w jamie gębowej psa przebywa więc bardzo krótko, jest niemal błyskawicznie połykany dużymi kęsami. Nie zaklinują się one jednak w przełyku.

Ślina psa

W znacznie większej ilości niż w ślinie człowieka zawarte są w niej mucyny, skutecznie zmniejszające tarcie, a sam przełyk jest mocno umięśniony i bardzo rozciągliwy.

Co ważne, ślina nie pełni u psa funkcji trawiennej, nie zawiera enzymu amylazy, hydrolizującej skrobię w końcowym efekcie do maltozy. Nieobecność amylazy ślinowej może wydawać się minusem, ale płynie z tego istotna korzyść. Maltoza to wspaniała pożywka dla bakterii powodujących próchnicę zębów.

Na koniec omawiania tej części przewodu pokarmowego warto zaznaczyć, że u psów zaopatrywanych przez ludzi wybór pożywienia bazuje na jego zapachu, smak ma drugorzędne znaczenie. Na języku psa jest 6 razy mniej brodawek smakowych niż u człowieka.

Przeciętnie człowiek ma 10 milionów komórek węchowych oraz 9000 kubków smakowych.

Psy mają 60, do nawet 200 milionów komórek węchowych u psów myśliwskich i 1700 kubków smakowych.

Z przełyku pokarm dostaje się do trawieńca (żołądka), wykazującego u psów zdecydowanie większą rozciągliwość niż u człowieka – to przystosowanie do jednorazowego przyjęcia bardzo dużej objętości pokarmu.

Skład jakościowy soku żołądkowego człowieka i psa jest taki sam, ale pH u psa jest zdecydowanie mniejsze. Jest to przystosowanie do spożywania zwykle zanieczyszczonego bakteriami pokarmu surowego i szybkiego rozpuszczania dużych kawałków pokarmu, w tym kości (wyobraźcie sobie, że wrzucamy kość do roztworu HCl o pH 1-2 – pomyślmy co się z nią stanie 🙂 ).

W porównaniu z tym, jak rzecz wygląda u człowieka, pokarm w żołądku psa przebywa bardzo długo (średni czas jego półopróżniania to 72-240 minut), niewiele bakterii ma szanse przeżycia w tak kwaśnym środowisku.

W przeciwieństwie do ludzkiego żołądek psa wydziela sok zdecydowanie efektywniej, gdy podajemy pokarm 1-2 razy na dzień w większych porcjach, niż gdy karmimy częściej, ale małymi porcjami. Pobudzenie u psa wszystkich gruczołów żołądka do sekrecji wymaga bowiem jego odpowiedniego wypełnienia. Psy otrzymujące takie „pełne porcje” potrzebują ok. 20-30% mniej pożywienia w porównaniu z tymi, które karmione są częściej, ale porcjami niewypełniającymi wystarczająco żołądka. Całkowicie wypełniony żołądek może stanowić aż 7% masy ciała psa.

Warto zaznaczyć, że regularne podawanie naszym pupilom dużej ilości pokarmu pochodzenia roślinnego, a zwłaszcza zawierających dużo błonnika, może prowadzić do poważnych zaburzeń pracy żoładka spowodowanych m.in. długim zaleganiem, wydłużeniem czasu opróżniania i wzrostem pH.

Treść przechodząca z żołądka do dwunastnicy ma postać płynnej papki. Dwunastnica to najważniejszy odcinek jelita cienkiego. Uchodzi do niej przewód trzustkowy. Do dwunastnicy wydzielana jest również żółć, produkowana przez wątrobę i emulgująca tłuszcze. To dzięki enzymom trzustkowym i jelitowym powstają cząsteczki mogące ulec wchłonięciu.

W tym miejscu należy wyraźnie zaznaczyć, że u psa dopiero w dwunastnicy dochodzi do rozkładu skrobi, dzięki produkowanej przez trzustkę amylazie.

Trzustka psa jest jednak proporcjonalnie mniejsza niż u człowieka. Co prawda zwiększa sekrecję amylazy w odpowiedzi na wzrost zawartości w skrobi w pożywieniu, ale nie jest to odpowiedź tak skuteczna jak u ludzi.

Mało efektywny jest również u psów rozkład sacharozy i laktozy (cukier mlekowy), co przy dużej ich zawartości w pożywieniu może być przyczyną nasilonych, mocno zapachowych „wiatrów”, wzdęć i biegunek (rozkład i fermentacja bakteryjna).

Powierzchnia absorpcyjna na 1 cm długości jelit jest wprawdzie bardzo duża i wynosi 54 cm² dla jelita czczego i 38 cm² dla jelita biodrowego, ale odcinki te są proporcjonalnie krótsze w porównaniu z ludźmi. Przy znacznej zawartości w pożywieniu psa skrobi, celulozy, sacharozy i trudno strawnego białka roślinnego do jelita grubego dostarczane są duże ilości potencjalnych substratów dla procesów fermentacji bakteryjnej.

Podsumowanie

Warto obalić mit nietrawienia przez współczesne psy węglowodanów. Badania wykazały bowiem wysoką adaptację psów do trawienia węglowodanów, jaka nastąpiła podczas ich udomowienia. Pozwoliły także, u współczesnych psów i wilków, zidentyfikować gen kodujący alfa-amylazę. Zarówno u jednych, jak i u drugich ulega on ekspresji tylko w komórkach trzustki, ale u psów jest on 28 razy bardziej aktywny. Skoro skrobia podawana psom w wybranych produktach żywnościowych jest dobrze trawiona i tolerowana, można korzystać z niej jako dodatkowego, poza białkiem i tłuszczem, źródła energii dla tych zwierząt. Współczesny pies pod względem statusu żywieniowego nie jest z pewnością wszystkożercą ani też bezwzględnym mięsożercą, jest względnym mięsożercą. Najlepszym określeniem jego statusu żywieniowego jest sformułowanie semi-carnivore (z ang.).

dr hab. inż. Wioletta Biel, prof. ZUT, specjalista ds. żywienia

dr hab. inż. Wioletta Biel, prof. uczelni, specjalista ds. żywienia