Zapalenie i świąd skóry u psa – co musisz wiedzieć?

Zaczerwieniona skóra, rumień, krosty, wykwity i zaskórniki, do tego uporczywe drapanie, łupież i wypadanie sierści – to właśnie te problemy skórne są najczęstszą przyczyną wizyt w gabinecie lekarza weterynarii. Powodów dolegliwości dermatologicznych u czworonogów jest naprawdę całe mnóstwo – dziś więc skupimy się na ich przyczynach, rozpoznaniu i diagnostyce.

Swędzący problem

Dermatoz, czyli chorób skóry, jest naprawdę wiele. Warto podkreślić, że sama diagnostyka problemów dermatologicznych wymaga od lekarza ogromnej wiedzy. Wiele chorób objawia się w ten sposób, ale wynika z zaburzeń endokrynologicznych czy problemów z narządami wewnętrznymi, dlatego też znalezienie przyczyn choroby wymaga szerokiej diagnostyki.

Zapalenie skóry to bardzo ogólna nazwa wielu dermatoz o bardzo różnych przyczynach. Podstawowy podział zapaleń dzieli je na wywołujące swędzenie skóry i niewywołujące świądu u psa. Dziś skupimy się na chorobach zapalnych przebiegających ze świądem. Zaczniemy od podstawowego podziału, czyli w zależności od czynnika wywołującego objawy. Jest to ważne, gdyż w zależności od przyczyn choroby odmienne będzie leczenie.

Zapalenie skóry wywołane może być przez:

• pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty),
• grzyby,
• drożdżaki,
• alergeny pokarmowe,
• alergeny środowiskowe,
• bakterie,
• złą, ubogą w składniki odżywcze dietę,
• substancje chemiczne,
• urazy,
• zaburzenia psychogenne,
• autoagresję/czynniki autoimmunologiczne.

Pasożytnicze zapalenie skóry

Objaw inwazji pasożytów skóry to przede wszystkim świąd. Skóra staje się sucha, pokryta strupami. Powstają łuski, pojawiają się liczne wykwity skórne, a także łyse obszary. Nierzadko w przebiegu choroby powstaje rumień. Nieleczona może doprowadzić do powikłania bakteryjnego lub grzybiczego (u psów najczęściej jest to zapalenie skóry na tle mieszanym). Pasożytnicze zapalenie skóry spowodowane jest pojawianiem się ekopasożytów bytujących na skórze psa. Najczęściej są to: pchły, wszy, wszoły, nużeńce oraz świerzbowiec.

Pchły licznie wstępujące na ciele i w sierści psa wywołują chorobę zwaną pchlicą. Jednak mogą się przyczynić też do powstania alergicznego pchlego zapalenia skóry (APZS). Jest to forma silnej nadwrażliwości na alergen. Wystarczy jedno ukąszenie pchły, by wywołać u psa reakcję alergiczną skóry, najczęściej umiejscowioną w okolicy nasady ogona. Ślina pchły jest haptenem, który po połączeniu z kolagenem ze skóry staje się silnym alergenem u wrażliwych psów. Pchłą najczęściej występującą u psów jest Ctenocephalites canis. Co ważne, pchła ta może przyczyniać się do rozprzestrzeniania tasiemca psiego.

Najpospolitsza wesz występująca u psów w Polsce to Linognathus setosus. Najpopularniejszy wszoł psi to Trichodectes canis. Ten pierwszy gatunek żywi się krwią, podczas gdy wszoły żywią się głównie keratyną z naskórka.

Nużeńce, najczęściej Demodex canis, wywołują nużycę, która dotyka przede wszystkim psów w młodym wieku (czytaj: Nużyca u psa – wszystko, co musisz wiedzieć)

Zmiany skórne pojawiają się głównie na głowie, wokół oczu, a także na dystalnych częściach łap. Co ciekawe, niepowikłana nużyca nie charakteryzuje się silnym świądem.

Czytaj także: Pchły u psa – Jak się pozbyć z domu i z psa

Grzybice skóry

Dermatofitozy to grzybice powierzchowne skóry. U psów chorobę tę wywołują przede wszystkim Microsporum canis, Microsporum gypseum oraz Trichophyton mentagrophytes. Grzybice skóry dotyczą przede wszystkim psów z zaburzeniami odporności bądź cierpiących na inne choroby, w tym inne schorzenia skóry (np. alergiczne zapalenie skóry). Grzybice bardzo często towarzyszą chorobom pasożytniczym, niedoborom w diecie, pojawiają się u psów w trakcie terapii lekami immunosupresyjnymi. Zwierzęta zarażają się grzybami przede wszystkim z zakażonego środowiska (ok. 30% kotów jest bezobjawowymi nosicielami M. canis) lub w kontakcie z chorym psem, a nawet z chorym człowiekiem. Grzybica skóry jest zoonozą, czyli nie tylko człowiek może zarazić psa, ale też sam może zarazić się tą chorobą od czworonoga.

Objawy grzybicy to przede wszystkim okrągłe, plackowate wyłysienia, wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry. Takich miejscowych zmian chorobowych może być na ciele kilka. Dolegliwość charakteryzuje się podostrym zapaleniem skóry, która pokryta jest suchymi łuskami i strupami. Świąd zależy od stopnia zaawansowania choroby, ale określa się jego stopień jako średni. Grzybica może dotyczyć także pazurów (onychodystrofia) i najczęściej wtedy wywoływana jest przez T. mentagrophytes. W przebiegu takiej postaci choroby pies może gubić całe pazury, są one często kruche i słabe.

Malasezjoza

Inną formą grzybicy jest drożdżyca, powodowana przez drożdżaki z rodzaju Malassezia, a najczęściej przez Malassezia pachydermatis. Jest to powszechny patogen, często odpowiedzialny za zapalenie zewnętrznego kanału słuchowego, a także okolicy odbytu i pochwy. Często pojawia się też u alergików i u psów w trakcie terapii lekami immunosupresyjnymi czy silnymi antybiotykami. Malasezjoza powszechnie występuje u zdrowych psów, jednak grzyb namnaża się przy spadku odporności bądź zaburzeniu homeostazy tkanki skórnej. Charakterystyczne są: zapach infekcji powodowanych przez drożdżaki (określany jako zapach piwa) oraz ciemniejsze zabarwienie sierści lub też ciemna wydzielina w kanałach słuchowych. Zapalenie z silnie swędzącą skórą czasem prowadzi do rumienia, wyłysień i łojotoku.

Alergie

Jedną z najczęstszych przyczyn zapalenia skóry są alergeny, które przyczyniają się do powstania alergicznego zapalenia skóry (czytaj więcej: Alergia u psa – objawy i leczenie).

Alergie najprościej można podzielić na:

• pokarmowe, czyli wywoływane przez alergeny pokarmowe,
• środowiskowe, wywoływane przez alergeny środowiskowe/atopowe zapalenie skóry u psów (AZS).

Alergia pokarmowa

Jest to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego psa na składniki diety. Alergenami pokarmowymi są przede wszystkim białka, ale reakcję alergiczną wywołać mogą również węglowodany czy tłuszcze. Objaw alergii pokarmowej to przede wszystkim świąd, często prowadzący do zapalenia skóry. Zmiany skórne najczęściej lokalizują się na dystalnych odcinkach łap, ale także na nieowłosionej skórze brzucha, pach czy pachwin.

Alergia środowiskowa

To także niechciana reakcja układu immunologicznego psa na alergen, tym razem znajdujący się w jego środowisku. Choroba może mieć charakter nagły bądź wystąpić z opóźnieniem. Objawy alergii środowiskowej (atopowego zapalenia skóry) dość często mają charakter sezonowy, związany z okresowym pojawianiem się alergenów np. w porze pylenia. Zapalenie skóry zazwyczaj przebiega z uporczywym świądem, co skutkuje rumieniem oraz powstawaniem wykwitów skórnych.

Najczęstszymi alergenami są:

• drzewa (m.in. brzoza, topola, leszczyna, wierzba),
• pyłki traw (np. życica, żyto, tymotka, owies),
• zioła (np. ambrozja, bylica, pokrzywa, rzepak),
• grzyby (np. alternaria, aspergillus),
• roztocza (np. kurzu domowego, spiżarniane, magazynowe),
• pchły (połączenie ich śliny z kolagenem skóry psa jest silnym alergenem),
• drożdżaki Malassezia spp.

Alergia kontaktowa

Skóra psa ma w jej przypadku cechy zapalenia – ograniczony rumień, świąd, niekiedy pojawiają się także wykwity skórne. Po diagnozie należy zastosować odpowiednie preparaty hamujące reakcję immunologiczną aplikowane miejscowo lub ogólnie (glikokortykosterydy). W zależności od wyniku cytologii ze zmienionej chorobowo skóry koniecznie niekiedy jest wdrożenie antybiotyków, szamponoterapii etc.

Bakteryjne zapalenie skóry

Ropne zapalenie skóry w zależności od lokalizacji można podzielić na powierzchniowe, powierzchowne i głębokie. Ponadto infekcje te mogą mieć charakter ostry lub przewlekły, miejscowy lub uogólniony. Większość, bo ok. 90%, infekcji bakteryjnych to wtórne powikłania innych schorzeń, np. pasożytniczych, alergicznych czy endokrynologicznych chorób skóry. W wyniku naruszenia bariery lipidowej naskórka (najczęściej w wyniku świądu) dochodzi do nadmiernego namnożenia bakterii oraz ich wnikania w głębsze warstwy skóry. Bakterią, którą najczęściej diagnozuje się w przebiegu zapaleń skóry, jest gronkowiec Staphylococcus pseudointermedius, powszechnie występujący na skórze psów. Infekcja może jednak być wywołana innymi gronkowcami (Staphylococcus aureus, hyicus), pałeczką E. coli czy pałeczką ropy błękitnej (Pseudomonas auerginosa).

Powierzchniowe bakteryjne zapalenia skóry dzielimy na:

• ostre, sączące zapalenie skóry typu „hot spot”,
• powierzchowne wielofałdowe ropne zapalenie skóry (wyprzenia ropne),
• ropne zapalenie skórno-śluzowe

 

Powierzchowne zapalenia skóry to:

• młodzieńcze zapalenie skóry (pyoderma juvenillis),
• zapalenie mieszków włosowych (folliculitis).

Głębokie bakteryjne zapalenia skóry to:

• głębokie zapalenie mieszków włosowych,
• głębokie ropne zapalenia skóry (np. u owczarków niemieckich),
• zapalenia tkanki łącznej (cellulitis).

Chorób skóry na tle bakteryjnym jest bardzo dużo i każda z nich charakteryzuje się inną lokalizacją, innymi objawami oraz innym czasem trwania. Niektóre psy wykazują predyspozycje do określonych chorób, np. u mopsów dość często mamy do czynienia z wyprzeniami ropnymi, czyli zapaleniami fałdów skóry, szczególnie na pysku. Golden retrievery i owczarki niemieckie z racji długiego włosia mają predyspozycje do powstawania ostrych miejscowych zapaleń skóry nazywanych „hot spotami”. Objawy bakteryjnego zapalenia skóry to przede wszystkim rumień, wysięki ropne, wykwity skórne oraz świąd.

Nieprawidłowa dieta

Zaburzenia w składzie diety, szczególnie niedobory, mogą wpływać na pogorszenie okrywy włosowej i skóry, co może skutkować świądem i następnie zapaleniem. Najczęściej diagnozuje się niedobory NNKT (przede wszystkim omega-3) oraz cynku (Zn).

Czytaj więcej: Kwasy tłuszczowe DHA i EPA – omega 3 i 6 – niezbędne składniki w diecie psa i kota

Należy tu wspomnieć o dermatozie cynkozależnej, której przyczyna może tkwić faktycznie w braku cynku w diecie lub w złym zbilansowaniu diety, gdy inne pierwiastki ograniczają wchłanianie cynku w jelitach. Taka sytuacja ma miejsce bardzo rzadko. Należy jednak pamiętać o prawidłowej suplementacji cynku, szczególnie gdy opiekun sam układa dietę i szykuje pożywienie dla psa. Kolejna przyczyna dermatozy cynkozależnej tkwi we wrodzonym zaburzeniu metabolizmu i przyswajania cynku w jelitach. Tę skłonność opisuje się między innymi u husky, malamutów oraz bulterierów.

Urazy

Wszelkiego rodzaju ciała obce wbite w naskórek mogą naruszyć jego warstwę lipidową i sprzyjać zapaleniu skóry. Podobnie dzieje się w przypadku ciągłego wylizywania i samookaleczenia się psa, czego podłoże jest przede wszystkim psychogenne.

W tym miejscu warto wspomnieć o użądleniach owadów czy ukąszeniach pająków. W takiej sytuacji ciało obce w postaci żądła lub też toksyna powodują reakcję zapalną skóry. Dodatkowo miejscowe rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz ból sprzyjają świądowi. Reakcje na ukąszenie lub użądlenie mogą być minimalne i podostre. Mogą jednak przybrać postać uogólnionej pokrzywki czy też ostrej reakcji anafilaktycznej. Niekiedy drobne ukąszenie przyczynia się do rozwoju czyraczycy i eozynofilowego zapalenia skóry.

Czynniki psychogenne

Dermatozy psychogenne, nazywane inaczej psychodermatozami, najczęściej powstają w wyniku zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. W takiej sytuacji pies natrętnie wylizuje jakąś część ciała, co prowadzi do samouszkodzeń skóry. Niekiedy nie da się znaleźć konkretnej przyczyny psychodermatozy. Bywa, że powodem są nuda, czynniki stresogenne, lęk separacyjny czy brak urozmaicenia środowiska. Warto tu wspomnieć, że w większości przypadków na początku nie ma żadnych zmian skórnych. Przy podejrzeniu takiej przyczyny choroby skóry konieczna jest konsultacja z behawiorystą. Niekiedy konieczne jest wdrożenie leków psychotropowych. Predyspozycje rasowe do rozwoju choroby mają: owczarki niemieckie, pinczery, labradory, golden retrievery. Najczęściej wylizują one obwodowe części ciała – nadgarstki i stawy skokowe. Mogą także gonić i wylizywać swój własny ogon bądź też ssać boki ciała. W wyniku nadmiernego wylizywania określonego fragmentu skóry dochodzi najczęściej do rozwoju tak zwanego ziarniniaka z wylizywania. Mogą też powstać nadżerki, owrzodzenia. Niektóre psy wręcz mają odruch ssania określonego miejsca i poznać to można po dużej ilości śliny na sierści.

Choroby autoimmunologiczne

Jest to wbrew pozorom spora grupa chorób, u których podstawy leżą autoprzeciwciała wytwarzane w wyniku zaburzeń funkcjonowania układu immunologicznego. Schorzenia te charakteryzują się zespołami objawów (i są to nie tylko objawy skórne), dość trudną diagnostyką i długą terapią lekami immunosupresyjnymi bądź immunomodulującymi. Nie są to częste choroby, jednak większość z nich może mieć podłoże genetyczne, wrodzone. Mogą też być związane z konkretną rasą. Mogą pojawić się u każdego psa, niezależnie od rasy i płci. Najczęściej chorują psy w średnim wieku.

Do chorób z autoagresji zaliczamy:

• układowy toczeń rumieniowaty (SLE),
• toczeń rumieniowaty skórny (CLE),
• śluzówkowo-skórny toczeń rumieniowaty (MCLE),
• złuszczający toczeń rumieniowy (ECLE) – występuje tylko u wyżłów niemieckich krótkowłosych),
• pęcherzykowy skórny toczeń rumieniowaty (VCLE),
• toczniowe zapalenie pazurów (onychodystrofia toczniowa),
• toczeń rumieniowaty krążkowy (DLE),
• pęcherzycę zwykłą (pemphigus vulgaris),
• pęcherzycę bujającą (pemphigus vegetans),
• pęcherzycę rumieniową (pemphigus erythematosus),
• pęcherzycę liściastą (pemphigus foliaceus).

Nowotwory

Choroby nowotworowe to najczęstsze choroby skóry u psów zaraz po alergiach, chorobach pasożytniczych oraz chorobach bakteryjnych. Nie należą więc do rzadkości. Przeważnie zmiana nowotworowa ma charakter miejscowego rozrostu (rak płaskonabłonkowy) bądź guzka (mastocytoma), należy jednak pamiętać, że nie każda powstała grudka czy każdy guzek to od razu nowotwór. Bywają też nowotwory objawiające się ogólnym zapaleniem skóry (chłoniak epiteliotropowy). Podstawą diagnostyki jest badanie histopatologiczne pobranego wycinka. Leczenie jest zależne od wyniku badania i postawionej diagnozy. Niektóre zmiany nie wykazują złośliwości, inne są miejscowo złośliwe.

Do najczęstszych chorób nowotworowych skóry u psów zaliczają się:

• mastocytoma (guz komórek tucznych),
• rak płaskonabłonkowy,
• guz z warstwy podstawnej naskórka.

Diagnostyka świądu

W chorobach skóry objawiających się świądem bardzo ważne jest badanie cytologiczne. Nie jest to badanie inwazyjne, pobranie próbki nie boli psa. Ponadto nie jest drogie, jednak wymaga wiedzy od lekarza, który ogląda i ocenia preparat. Najczęstszym badaniem cytologicznym jest badanie odciskowe, czyli przyłożenie szkiełka do zmienionej chorobowo skóry, bądź też schotch test, czyli przylepienie taśmy do zmienionych miejsc. Następnie preparat podlega odpowiedniemu barwieniu i lekarz ocenia, jakie komórki są w nim obecne. Najczęściej ocenia komórki nabłonka, sprawdza, czy są jakieś inne niepokojące komórki, np. charakterystyczne dla chorób nowotworowych czy autoimmunologicznych. Określa, czy zapalenie skóry jest powikłane bakteryjnie lub grzybiczo, oraz ocenia komórki z układu krwionośnego – czy obecne są eozynofile, czy np. neutrofile. Na podstawie tego badania lekarz może ukierunkować dalszą diagnostykę oraz zdecydować o leczeniu pacjenta. Można również zrobić testy śródskórne, które polegają na wstrzykiwaniu w skórę psa niewielkich ilości alergenów, na które może być uczulony. Po chwili lekarz weterynarii szuka na skórze naszego czworonoga reakcji wokół miejsc wstrzykiwania.

Kolejne istotne badanie to pobranie zeskrobiny, czyli powierzchniowej warstwy naskórka wraz z włosami, a następnie ocena preparatu pod mikroskopem. Badanie to jest szczególnie ważne przy podejrzeniu ektoparazytoz, czyli chorób pasożytniczych skóry.

Badanie trychoskopowe pozwala nam określić, w jakie fazie wzrostu znajdują się włosy oraz czy są uszkodzone np. pod wpływem działania śliny psa. Jest to badanie ważne szczególnie, gdy podejrzewamy psychodermatozę.

Posiew bakteryjny wraz z wykonaniem antybiogramu jest niezwykle ważny, gdy mamy do czynienia z bakteryjnym zapaleniem skóry. Niezależnie, czy jest to infekcja pierwotna, czy wtórna, wymagane jest leczenie antybiotykami według wyniku antybiogramu.

Posiewy na dermatofity trwają długo (około 3 tygodni), jednak dodatni wzrost grzyba jest potwierdzeniem infekcji grzybiczej. Aktualnie coraz częściej wykonuje się badania PCR, gdyż trwają one krócej i wydają się bardziej czułą metodą diagnostyki grzybic skórnych.

Badanie histopatologiczne preparatów pobranych z biopsji bądź też wycinka pobranych fragmentów (lub całych zmian skórnych) jest bardzo istotne szczególnie przy podejrzeniu choroby nowotworowej bądź autoimmunologicznej.

Leczenie chorób skóry przebiegających ze świądem

Najważniejsze w terapii choroby jest znalezienie przyczyny świądu. Jak można wnioskować z artykułu, pozornie banalny świąd u psa to nie zawsze łatwa diagnoza. Przyczyn tego stanu może być wiele, tak więc trudno opisać jedno leczenie dla choroby przebiegającej w momencie, gdy pies się drapie. Będzie ono ukierunkowane w zależności od postawionej diagnozy. Istotne jest, by wiedzieć, że diagnostyka chorób skóry wymaga badań, ale także i czasu. Skóra to największy organ ciała. Podstawą w diagnostyce są wywiad z właścicielem, pełne badanie kliniczne oraz badania dodatkowe. Terapia chorób skóry zazwyczaj jest leczeniem długotrwałym, wymagających regularnych kontroli. Często ten problem wiąże się innymi chorobami, które także wymagają leczenia lub konsultacji z innymi specjalistami (choroby autoimmunologiczne, nowotworowe). Choroby alergiczne skóry czy choroby autoimmunologiczne mogą wymagać leczenia do końca jego życia. Bakteryjne zapalenia skóry wymagają nierzadko częstych kąpieli psa w specjalistycznych szamponach i długotrwałych antybiotykoterapii. Psy z predyspozycjami do chorób skóry muszą być na odpowiedniej diecie, ważne są też regularne kąpiele i wizyty u groomera.

Małgorzata Glema, lekarz weterynarii